Претседателот Стево Пендаровски денеска во Париз се обрати на отворањето на меѓународниот симпозиум во рамки на чествувањето на јубилејот „Сто години од раѓањето на Ацо Шопов (1923 – 1982)“, што се одржува под негово покровителство во соработка со УНЕСКО.
Воедно, претседателот Пендаровски ја проследи проекцијата и на анимираниот филм „Грозомор“според истоимената песна на Ацо Шопов инспирирана од скопскиот земјотрес во 1963 година. Во рамки на чествувањето на јубилејот претседателот Пендаровски ќе ја посети изложбата „Патот по кој чекорам“ за творечкиот пат на Ацо Шопов проследена со перформансот „Треба да бидеме подобри“.
Меѓународниот симпозиум во чест на Ацо Шопов „Поезија: творештво, препев и оптек на делата на јазиците од помалите говорни подрачја“ е во организација на МАНУ и Фондацијата „Ацо Шопов – Поезија”. Со денешните настани во Париз на Светскиот ден на поезијата – 21 март, покрај чествување на 100 годишнината од раѓањето на македонскиот поет Ацо Шопов, се одбележуваат и 30 години од македонското членство во УНЕСКО.
Почитувана г-ѓа Азуле, Генерален директор на УНЕСКО,
Ценети екселенции,
Дами и господа,
Денеска, на Светскиот ден на поезијата, тука, во Париз, прославуваме два големи јубилеи – 100 години од раѓањето на знаменитиот македонски поет Ацо Шопов и 30 години од македонското членство во УНЕСКО.
Овие исклучително значајни пунктови во нашиот социо-културен развој нѐ потсетуваат дека задачата на уметникот отсекогаш била да поставува критички прашања во светот и за светот и времето во кое живее. Книжевниот корпус на нашиот великан Ацо Шопов е парадигма за тоа дека поезијата и севкупната уметност, не припаѓа само на естетското, туку е длабоко вкоренето во етичкото и хуманото.
„Дали ова време што го живееме и чии граници човештвото ги раширува фантастично смело и фантастично брзо, не е и време што ја убива поезијата?“ Ова е време на „научни достигнувања што ја оставаат зад себе и најсмелата и најбогатата фантазија“, време на технички чуда и „роботи што можат за неколку мига да напишат песна што ќе ги задоволи сите естетски барања. Дали нашето време е мртво за поезија, или пак таа е мртва за него?“
Со овие зборови Ацо Шопов ги отвори првите Струшки вечери на поезијата во далечната 1962 година. Далечна, а, сепак блиска затоа што додека зборуваме, алгоритмите на вештачката интелигенција веќе генерираат текстови што ги имитираат големите книжевници. Шумот на социјалните мрежи и медиуми ја нарушува тишината неопходна за уметничко промислување и согледување на светот.
И како и во времето на Шопов, некои сметаат дека научниот и технолошкиот напредок и современите предизвици ја истиснуваат човековата потреба да создава поезија. Значењето на слободата, правдата и демократијата како клучни човекови достигнувања стануваат жртви на војната, вклучително и онаа во Украина. И денес, распнат меѓу многубројни стравови, кризи и војни, светот „морничаво настојува да се најде себеси.“
Затоа, и ние, како и Шопов, сме соочени со дилемата: Дали нашето време е мртво за поезија? Чуму ни се поетите и уметноста? Одговорот би можеле да го бараме во животот и творештвото на Ацо Шопов. Иако најважните пораки во неговата поезија не се експлицитно кажани, туку се имплицитно сугерирани, сепак можеме да препознаеме неколку клучни параметри.
Првата поетска вертикала на Шопов е слободата. За време на Втората светска војна, како партизан учествуваше во создавањето на современата македонска држава, а потоа, како поет се вгради во темелите на современата македонска книжевност. Неговото име е врзано со почетоците на Друштвото на писателите на Македонија и на Македонската академија на науките и уметностите. Ацо Шопов е еден од основачите и прв претседател на Струшките вечери на поезијата како наша прва и до ден-денешен жива поетска република.
За Шопов, поезијата помага во исцртување на контурите на човековата иднина како „огромно поле за слободно манифестирање на сите негови духовни способности во постојан натпревар со себе си и со другите.“ Според него, поезијата не е само естетско доживување, туку и „конкретен активен однос и етички став кон битните проблеми на животот.“ Како свест и совест на општеството, „поетот не смее да молчи“ пред системските неправди. Со моќта на зборот поетот треба контракултурно, па дури и субверзивно, да критикува и да еманципира.
Втората поетска вертикала на Шопов е еднаквоста. Во време кога нееднаквоста меѓу глобалниот север и југ се зголемува, се проширува, поезијата има улога на еквилибриум. „Во поезијата нема високо и средно развиени земји и земји во развој,“ велеше Шопов. Поезијата им дава еднакво достоинство на различните. Самиот еднаш истакна дека „на големите литературни региони не им е сеедно како се однесуваат кон нив малите … литературни средини“ со нивните нови и свежи видици. А,токму Ацо Шопов е еден од неколкуте поети со кои македонската книжевност ја задолжи и европската и светската култура.
Третата поетска вертикала е човечноста. Ацо Шопов исцрта широк поетски круг во кој има доволно место за сѐ што е хумано. Поаѓајќи од идејата дека „најдолг и најтежок е патот до човекот“, Шопов веруваше во магичната моќ на поезијата да го очовечува животот. Никој не се чувствува како туѓинец во неговата лирика бидејќи тој зборува за човечките болки, страдања и надежи.
Како амбасадор во Сенегал, Ацо Шопов се увери дека „зад секој национален и регионален симбол се крие човекот“ и дека запознавајќи ги другите, полесно и побргу се запознава себеси и својата татковина. Шопов во националната поезија препознава „свет со универзални димензии и универзално значење“, и разви космополитизам вкоренет во татковината и родољубие насочено кон светот. Само поети како Ацо Шопов и неговиот франкофонски брат, Леополд Седар Сенгор, можат да се „нурнат во неизмерните длабини на душата и духовниот свет на својот роден крај и од него да излезат со пораки за човештвото.“ Затоа Шопов можеше со полно право да каже: „за мене светот е татковината, а татковината светот“.
Но, за овие три вертикали на слободата, еднаквоста и човечноста да не бидат сведени на убави желби, потребно е уште нешто. А тоа е сочувствување со страдањата на светот. И повторно Шопов ни го покажува патот затоа што тој секогаш настојувал светот и настаните околу него да ги доживува како лична судбина и да се идентификува со нив. Но, освен што со длабока емпатија ги доживува оние кои се маргинализирани, Шопов се чувствува одговорен кон нив и да ги застапува. Токму поистоветувањето со немоќните му дава сила да не молчи пред општествените и системските неправди и преку силата на зборовите да ја менува реалноста.
Дами и господа,
Имајќи ги во мислите трите вертикали во поетскиот опус на Шопов, на крајот повторно се враќаме на дилемата: дали нашето време е навистина мртво за поезијата?
Токму тука, во Париз, во 1977 година, седејќи во едно бистро спроти Операта, опкружен со млади луѓе од целиот свет, Ацо Шопов го слушнал нестивнатиот глас на Париската комуна. Слушајќи го нивниот џагор, тој размилувал за визијата за една „светска комуна“, како заедница на млади луѓе од секој јазик и култура обединети во борбата за слобода, еднаквост и братство меѓу луѓето и меѓу народите.
Еден од клучните двигатели на таа визија е УНЕСКО, кое пред 20 години ја воспостави наградата „Мостови на Струга“ за најдобра збирка од поет-дебитант од светот. Тоа е дел од она што Шопов го нарече „општокултурен фронт за афирмација на сопствените културни вредности и за прифаќање на сите творечки дострели до кој се извишил човечкиот дух денес во светот.“ На тој начин, Струшкиот фестивал, со помош на УНЕСКО израсна во вистинска и цврста врска меѓу поетите од целиот свет.
Драги пријатели,
Во една прилика Ацо Шопов истакна дека „поезијата е една од најсуштинските човекови одредби, нешто што историски се раѓа и живее со него па затоа нејзиното одречување значи одречување на човекот како човек.“ И со тоа самиот ни ја разреши дилемата. На нашето време поезијата му е потребна повеќе од било кога порано.
Ви благодарам.
