Deklarata e Kuvendit bullgar dhe memorandumi dërguar BE-së dolën jashtë suazave të marrëveshjes. Këtu nuk kemi hapësirë për manovër sepse kërkesat lidhen me çështje për të cilat nuk negociohet, thotë Presidenti Pendarovski në intervistën për Dojçe Vele në gjuhën maqedonase.
Vetoja bullgare për fillimin e negociatave maqedonase me BE-në shkaktoi lëkundje tektonike në relacionin Shkup-Sofje. Me Presidentin e shtetit, Stevo Pendarovski, biseduam mbi të gjitha aspektet e këtij akti, por në atmosferën e një lëkundjeje tjetër tektonike – atë që në publik e shkaktoi intervista e kryeministrit Zaev për Agjencinë Bullgare Bgnes.
DV: Zoti President, a është me bazë habitja jonë nga vetoja bullgare, kur dihet se në tetor të vitit 2019 Parlamenti bullgar miratoi deklaratë për “pozitën kornizë” të vendit ku janë vendosur të gjitha kërkesat me të cilat tani është kushtëzuar mbështetja jonë për fillimin e negociatave tona. Çfarë bëmë ne si përgjigje ndaj kësaj pozite, e cila në shtator të këtij viti ishte shndërruar detajisht në memorandumin shpjegues bullgar për anëtaret e BE-së?
– Supozoj se të gjithë u habitëm nga bllokada e theksuar formale e Bullgarisë në Këshillin e fundit për punë të përgjithshme, megjithatë, për mua nuk ishte habi ndryshimi i pozitës bullgare që filloi të ndodhë vitin e kaluar. Për këto arsye, pasi mbajta një sërë takimesh me pjesën tonë të komisionit të historianëve dhe me profesorë dhe me diplomatë, njohës të marrëdhënieve bilaterale me Sofjen, unë dola me deklaratë e cila përmbante kornizën e përgjithshme për kompromisin e mundshëm në raport me çështjen e atëhershme aktuale për Goce Dellçevin. Reagimet e opinionit maqedonas ishin në suazat e pritjeve të mia, megjithatë më habitën reagimet nga pala bullgare. Domethënë, kjo gjë nuk ishte dalluar si përpjekje për kompromis ku të dyja palët duhet të bëjnë përpjekje dhe të lëshojnë disa prej aksiomave të veta historike komuniste të cilat janë njëdimensionale. Në vend të kësaj, në Sofje ishin të bindur se ka ardhur koha kur pala maqedonase duhet, tërësisht, të dakordohet me narrativin e tyre historik. Për fat të keq, edhe propozimi i palës sonë për përfshirje në komision të historianëve nga një shtet i tretë me status të konsultuesve profesionalë është refuzuar, edhe pse është e qartë se kur keni dy të vërteta historike të kundërta, ndihma profesionale nga pala e tretë e paanshme nuk mund ta dëmtojë procesin. “Habia” jonë mund të arsyetohet me faktin se Deklarata e Kuvendit bullgar dhe memorandumi i tyre shpjegues për BE-në padyshim që dolën jashtë suazave të marrëveshjes bilaterale. Këtu ne nuk kishim praktikisht asnjë hapësirë për manovër për çfarëdo lloj përgjigjeje, sepse kërkesat e Bullgarisë janë për çështje për të cilat nuk negociohet.
DV: Kryeministri Zaev deklaroi se po bëjmë ende përpjekje për zgjidhje, kurse lideri i BDI-së deklaroi se për atë qëllim me Sofjen janë shkëmbyer oferta dhe dokumente. Si janë shanset që të arrijmë te zgjidhja kur jemi të kushtëzuar me tezat e papranueshme për gjuhën maqedonase dhe identitetin? Dhe a mund të shpresojmë në përgjithësi për një zgjidhje, ku nuk do të ketë të ndërtuar hapësirë për “mina” të mëtejshme në rrugën tonë integruese?
– Tashmë kam deklaruar se pas të gjithë barazhit me deklarata të cilat arrijnë nga Sofja, shanset që të arrihet zgjidhje janë minimale, edhe pse ato ekzistojnë. Kjo është kështu, sepse bëhet fjalë për përpjekje që çështjet e identiteti të vendosen në tryezën e negociatave, kurse për këtë askush, askund në botë nuk do të negocionte, dhe as do të negociojë. A do të ketë të vendosura “mina” në zgjidhjen eventuale, siç i quani, kjo nuk varet aspak nga zgjidhja eventuale e kontekstit aktual, nëse arrimë tek kjo në përgjithësi. Domethënë, nëse nuk hyni me besim të mirë gjatë nënshkrimit të marrëveshjes, mund të shpikni gjithmonë shkak që të mos e respektoni, kurse kompleksiteti i procesit të integrimeve evropiane jep mundësi të mjaftueshme procedurale për opstrukcione të tilla.
DV: Lideri i VMRO-DPMNE-së propozon mbajtjen e takimit të liderëve ku do të betonohen pozitat e mbrojtjes së gjuhës dhe identitetit maqedonas, të përcaktuara me rezolutë në Kuvend. Si është qëndrimi Juaj për këtë propozim, i cili do të ishte një përgjigje ndaj pozitës kornizë të Parlamentit bullgar?
– Edhe pse nën udhëheqjen time janë mbajtur tashmë të a.q. takimet e liderëve, qëndrimi im është që formati i tillë jashtë institucional i takimeve, në parim, nuk duhet të detyrohet, sepse në këtë mënyrë, në të vërtetë, ofrohet substitut i institucioneve për të cilat është e pakontestueshme se me zgjedhjet e korrikut fituan legjitimitet dhe legalitet të tërësishëm. Për çështje lidhur me kontekstin e fundit maqedonas-bullgar, nuk shoh absolutisht asnjë nevojë për takim të liderëve, madje, sipas mendimit tim, nuk nevojitet as seancë e veçantë në parlament sepse për asnjë subjekt politik nuk është kontestues identiteti i popullit maqedonas dhe gjuhës maqedonase. Për mua është joserioze në vitin 2020, të gjitha partitë relevante politike dhe politikanë të mblidhemi dhe solemnisht të nënshkruajmë se jemi maqedonas të cilët flasin gjuhë maqedonase!? Teza se bullgarët atë e kanë bërë dhe se ne duhet ta ndjekim shembullin e tyre është e pabazë, sepse bullgarët kanë arsye të veçantë nëpërmjet deklaratës parlamentare të arrijnë konsensus politik, duke pasur parasysh se kërkesat të cilat i theksojnë në të, janë krejtësisht të reja dhe nuk janë trajtuar aspak në Marrëveshjen e fqinjësisë së mirë.
DV: Jashtë çështjeve historike për të cilat kontestojmë, Bullgaria reagon që më shumë se një vit e gjysmë nuk ka marrë përgjigje për programin për kulturë, arsim dhe sport, dhe se madje tani i jemi përgjigjur propozimit të Ministrisë së Mbrojtjes, Bullgaria të na ndihmojë në mbrojtjen e hapësirës ajrore. A është e arsyetueshme kjo vonesë nga ana jonë?
– Realisht, në lidhje me zbatimin e marrëveshjes ngecje ka vetëm në punën e Komisionit të historisë, edhe pse edhe aty për shkak të pandemisë dhe zgjedhjeve tona kishte arsyetim për një gjë të tillë. Vërejtje të tjera në periudhën e kaluar nuk janë theksuar aspak në komunikimin bilateral, kurse negocime thelbësore mbi këtë temë nuk kishte as në komisionin tonë të përbashkët ndërqeveritar, i cili takohet njëherë në vit dhe i cili është kompetent për zbatimin e marrëveshjes. Konkretisht, për kontrollin e hapësirës sonë ajrore shprehëm përgatitjen në suazat e NATO-s, për pjesëmarrjen edhe të aviacionit bullgar dhe kjo menjëherë sapo u bëmë anëtare e plotë e Aleancës në mars të këtij viti.
DV: Pas gjithçkaje si i komentoni qëndrimet e shprehura nga kryeministri Zaev në intervistën për Agjencinë Bullgare Bgnes…
– E pashë intervistën e kryeministrit dhe i lexova reagimet në opinionin maqedonas dhe në një pjesë të komenteve, për fat të keq ishte e pranishme dilema a vepron udhëheqja e shtetit e bashkuar në raport me këtë çështje vitale nacionale. Për zgjidhjen e konteksteve me peshë strategjike nevojiten dy parakushte: të ekzistojë vullnet politik që ndonjëherë nënkupton edhe guxim politik që të arrini në konsensus i cili asnjëherë nuk jua zmadhon rejtingun dhe së dyti, t’u përmbaheni fakteve historike të cilat janë të verifikuara ndërkombëtarisht dhe realitetit politik i cili është i dukshëm. Në pjesën e parë, opinioni ynë e di se unë jam politikani i parë maqedonas në histori i cili ofroi publikisht diskurs më të gjerë politik në lidhje me një nga apostujt më të mëdhenj të lëvizjes revolucionare maqedonase. Megjithatë, nuk shkova mandej sepse ajo është punë e Komisionit të përbërë nga historianë, dhe shumë më pak punë e politikanëve. Me kryeministrin Zaev shpesh herë kemi biseduar mbi këtë temë dhe asnjëherë nuk kemi pasur kontest se disa personalitet dhe evenimente mund të festohen edhe nga të dyja palët, por, se populli maqedonas ka histori të veçantë, siç ka populli bullgar historinë e vet. Njëkohësisht, në të gjitha paraqitjet e mia publike kam thënë qartë se lufta antifashiste është në themelet e shtetit bashkëkohor maqedonas, kurse në atë luftë kemi luftuar kundër atyre të cilët kanë qenë në anën e fashistëve. Përvoja ime 20-vjeçare në politikën ndërkombëtare më mundëson t’i mat saktësisht fjalët dhe qëndrimet të cilat i them kur bisedoj me bashkëfolësit e mi bullgarë dhe me miqtë tanë të bashkësisë ndërkombëtare. Dhe secilit prej tyre u them qartë se kontesti maqedonas-bullgar mund të zgjidhet vetëm nëse respektohet dinjiteti i popullit maqedonas dhe bullgar me anashkalim të kurthit të rrezikshëm të revizionizmit historik të bazuar jo në fakte por në konstruksione politike.
DV: A keni frikë se vetoja bullgare mund të shndërrohet në alibi për ngecje në reformat, të cilat nuk varen as nga Sofja as nga Brukseli, por vetëm nga përkushtimi vendas? A jeni i kënaqur nga niveli i deritanishëm i reformave dhe evropeizmi i vendit?
– Kohët e fundit e dëgjoj shpeshherë këtë shqetësim te qytetarët tanë të cilët bëjnë paralele me veton e Bukureshtit të vitit 2008 dhe kthimin e mëvonshëm të menjëhershëm drejt autokracisë në kohën e Gruevskit. Sipas meje, çdo kontekst historik është unik dhe nuk besoj se historia përsëritet, as edhe i farsë, dhe së dyti politikat konkrete i përpilojnë dhe zbatojnë njerëz konkretë dhe në kuptim të prirjes për sundim autokratik nuk shoh asnjë ngjashmëri midis këtij pushteti dhe qeverisjes së Gruevskit. Përveç këtij qëndrimit tim, jam i sigurt se pa monitorim direkt të BE-së nuk mund të përparojmë në reformat me shpejtësinë e nevojshme dhe nga ai aspekt, lënia e Maqedonisë së Veriut për një periudhë më të gjatë jashtë negociatave formale do të jetë me siguri faktor negativ me të cilin duhet të kalkulojmë në periudhën para nesh.
DV: Në situata të tilla, shumohet edhe numri i tezave për burimet prej të cilave mbushen moskuptimet ballkanike, cili për interes të kujt është “nënkontraktuesi i detyrave” dhe çfarë rreziqesh mund të ketë mbi sigurinë. Duke pasur parasysh se Agjencia e Zbulimit është nën kompetencën tuaj, a mund të jepni vlerësim cilat janë rreziqet më të mëdha të sigurisë për vendin në këtë moment?
– Qëndrimi im është të mos humbim shumë kohë me atë se cilët janë “nënkontraktuesit” dhe kujt i konvenon fakti nëse nuk fillojmë negociatat. Shqetësimi ynë më i madh duhet të jetë si ta tejkalojmë bllokadën eventuale në integrime, kurse nëse ndodh ajo, si ta përforcojmë dinamikën reformuese e cila duhet të ecë me patjetër me një temp më të përforcuar. Përndryshe, sipas të gjitha raporteve dhe analizave të Agjencisë së Zbulimit, kërcënimet e sigurisë për ne, sipas profilit të vet, janë të njëjtat si në tri vitet e kaluara, edhe pse shkalla e kërcënimit të tyre lëviz: terrorizmi, sidomos ai me parashenjë fetare, ku të kthyerit nga Lindja e Afërme janë konstant, potenciali i prishjes së marrëdhënieve ndëretnike që është në trajektore ulëse, si dhe kërcënimet hibride, para së gjithash lajmet e rreme, të cilat janë në një trajektore zmadhuese me një kulm të theksuar, të cilin e vumë re gjatë fushatës së referendumit në shtator të vitit 2018.
DV: Qëllimi i zgjedhjeve të parakohshme ishte të marrim institucione funksionale për ballafaqim më të mirë me kovid-19 dhe përgatitjen për fillimin me negociatat me BE-në. Funksionimi i Kuvendit tani është në korrelacion me mungesën e deputetëve për shkak të kovid-19 dhe me vullnetin e opozitës se a do t’i mundësojë kuorum shumicës së ngushtë. A do të çojë drejt bllokadës së Kuvendit refuzimi i opozitës për zbatimin e pjesëmarrjes onlajn të deputetëve që janë në izolim, e cila duhet të urëzohet përsëri me gjendje të jashtëzakonshme, ose qëllimi është të përforcohet qëndrimi i opozitës për nevojën për qeveri eksperte?
– Shumë veta harrojnë se shumica aktuale parlamentare është identike me atë të vitit 2017 e cila qëndroi gjatë gjithë mandatit. Prandaj mendoj se problemi më i madh për funksionim më të mirë të Kuvendit është pandemia e cila, tani muajin e dytë, ndalon, mesatarisht, midis pesë deri në dhjetë deputetë të pushtetit dhe opozitës të marrin pjesë në punën e tij. Nuk mund ta kuptoj me të vërtetë rezistencën kundër vendosjes së mundësisë për seanca onlajn në Kuvend dhe argumentet me karakter procedural, kur është e qartë se e gjithë bota gjendet në një situatë pa precedent. Përndryshe, opsionin të cilin e përmendni që të vendoset gjendje e jashtëzakonshme është shumë më i papërshtatshëm për opozitën, sepse në rast të tillë qendra e vendimmarrje do të ndryshojë krejtësisht nga Kuvendi në Qeveri.
DV: Si e vlerësoni betejën institucionale kundër kovid-19: Duke pasur parasysh se Këshilli i Sigurimit kishte seancë të veçantë mbi këtë temë dhe jeni të njohur me gjendjet, a mund të na përgjigjeni në mënyrë të ilustruar: nëse kovidi – ferri ka nëntë rrathë, ne në cilin rreth gjendemi tani?
– Ne jemi në të njëjtin rreth ku gjenden edhe të gjitha shtetet e tjera të rajonit tonë dhe të Evropës. Nga fillimi i pandemisë ne i praktikuam të njëjtat masa të cilat janë në fuqi në të gjithë rajonin dhe dallimi i vetëm është në kapacitetet e institucioneve për zbatim pa përzgjedhje të masave të miratuara dhe një pjesë e vogël, në mentalitetin e njerëzve. Nuk them se çështja e përgjegjësisë së funksionarëve nuk duhet parashtrua, përkundrazi, ajo është temë legjitime e debatit politik në çdo demokraci, megjithatë në pjesën e qasjes sistematike në ballafaqimin me pandeminë jam i bindur se ne nuk kemi shumë dallime nga shtetet e tjera.
DV: Si një nga projektet kryesore të programit tuaj të punës, e paralajmëruat edhe Qendrën për Arsim Politik, e cila do t’i nxitë të rinjtë ta kuptojnë dhe ta praktikojnë më mirë politikën, duke promovuar kulturë të dialogut në shpirtin e vlerave demokratike. A mund të ushtrojë kjo shkollë ndikim mbi modelin e kundërt që me vite me radhë funksionon në praktikën e politikanëve më të rritur?
– Ambicia jonë nuk është kaq e madhe – të ndikojmë në një periudhë të shkurtër mbi modelin dominues në sjelljen e politikanëve. Për një përfshirje të tillë strategjike të rëndësisë më të lartë nacionale nevojiten gjenerata me të cilat duhet të fillojmë me edukimin mbi vlerat demokratike dhe mbi të drejtat e njeriut që në moshën më të re. Pastaj duhet të insistohet në sistemin e meritës në institucionet të cilat te ne janë shumë të partiake dhe etnizuara dhe, kuptohet, nevojitet vetëdije më e madhe te të gjithë ne, politikanët aktualë, se në funksion vijmë në periudhë të kufizuar kur prej nesh nuk kërkohet të punojmë në interes të partisë apo interes personal, por në interes të qytetarëve.
DV: Në fund, cili është qëndrimi juaj për një pako më të gjerë ekonomike, për të cilin kryeministri beson se do ta gjallërojë ekonominë e vendit, midis të tjerash edhe nëpërmjet legalizimit të parave të gatshme dhe pronave, legalizimit të automjeteve me targa të huaja, madje deri në legalizimin e marihuanës…
– Para një periudhe kryeministri më njohu me disa prej këtyre projekteve dhe kemi konstatuar së bashku se një pjesë e tyre mund të jenë potencialisht të rrezikshme në rast se për to nuk kemi mbështetje më të gjerë nga opinioni ekspert dhe mirëkuptimi i qytetarëve, por edhe nëse nuk vendosim mekanizma për kontroll të prejardhjes dhe rrugës së parave. Në rastin e parë qëndrimi im është se duhet të dekriminalizohet marihuana sepse dekada me radhë ne jemi të fokusuar me intensitet të njëjtë të dënimit dhe atyre të cilët e përdorin drogën për nevoja personale dhe të atyre të cilët e shpërndajnë atë. Gjithashtu, konsideroj se tashmë jemi vonë në përfundimin e legjislacionit të prodhimit dhe shpërndarjes së vajit të kanabisit për qëllime mjekësore për të cilin ekziston mbështetje e qartë profesionale-mjekësore. Megjithatë, kam rezerva personale në krijimin e supozimeve ligjore për shitje komerciale të marihuanës dhe konsideroj se, së pari, vendimi nuk duhet të merret me të shpejtë dhe së dyti, ai debat duhet të mbahet në rrathët profesionalë dhe jo në ata politikë. Gjatë kësaj, është e rëndësishme në analiza të mos llogaritet vetëm fitimi ekonomik, por edhe pasojat eventuale mbi shëndetin e të rinjve, si dhe mundësia që në atë mënyrë ta hapim derën për hyrje më të lehtë të narko-karteleve ndërkombëtare në vendin tonë. Në lidhje me legalizimin e parave të gatshme, gjithashtu, duhet të jemi jashtëzakonisht të kujdesshëm edhe në atë pjesë, legjislacioni ynë duhet t’i përmbajë të gjitha mekanizmat mbrojtës të luftës kundër pastrimit të parave të cilat i kanë vendet e zhvilluara anëtare të BE-së, përsëris – vendet e zhvilluara anëtare. Në të kundërt, rrezikojmë ta përsërisim nevojën negative të disa shteteve evropiane dhe të lejojmë hyrjen e shumave të mëdha të kapitalit të pistë të cilat sjellin një imazh negativ ndërkombëtar të vendit, por, që është edhe më shumë e rëndësishme, pastaj fitojnë mundësi që ta kontrollojnë edhe politikën edhe jetët tona.
Data: 26.11.2020
Autore: Katerina Bllazhevska
