Presidentja Gordana Siljanovska Davkova ua dha Çmimin e Madh Vjetor për Veprën Arkitektonike më të suksesshme të realizuar në vitin 2024 autorëve Metodi Haxhi-Andovit, Sasho Andrijevskit, Igor Sugarçevit dhe Dimitar Stefanovskit, nga byroja projektuese “Parametar studio” për projektin “Kompleksi për më shumë qëllime” në Komunën e Petrovecit, Shkup.
Çmimin e madh vjetor, tradicionalisht, e jep Asociacioni i Arkitektëve të Maqedonisë, me mbështetje nga Presidenti i Republikës.
Në vijim është teksti i fjalimit të Presidentes Siljanovska Davkova.
Të nderuar anëtarë të Asociacionit të Arkitektëve të Maqedonisë,
I nderuar dekan,
I nderuar kryetar i Asociacionit,
Zonja dhe zotërinj,
Miq të dashur,
Nuk ka dyshim se Asociacioni është lider në arkitekturë, por edhe në mbrojtjen e vlerave profesionale dhe promovimin e arkitekturës maqedonase, duke e përfshirë, dhe sot do të përballemi me të arkitekturën bashkëkohore maqedonase në skenën botërore.
Për mua, arkitektura është synim që të arrihet diçka e lartë, e bukur, estetike dhe jo vetëm në kuptimin shpirtëror dhe filozofik, por edhe në kuptimin konstruktiv, por mendoj se gjëja më e rëndësishme është që ajo kërkon përgjigje për nevojat dhe liritë elementare të njeriut. Për mua, ju, arkitektët, jeni krijuesit që e ruani frymën, traditën, trendin dhe futeni në histori, epokë, madje edhe mijëvjeçarë dhe bëheni pjesë e thesarit kulturor kombëtar, rajonal, por edhe të thesarit botëror. Besoj se nuk është aspak një gjë e vogël apo e thjeshtë dhe se është një simbiozë, një ndërthurje e shumë elementeve. E di që ju kërkoni dhe synoni përsosmërinë, e di që dëshironi të ndërthurni natyrën me njeriun dhe vendin e tij, kuptohet, në jetën e përditshme.
Kam nderin, kam kënaqësinë, sidomos kur dëgjon se je i dashur, t’ju drejtohem si mbrojtëse e manifestimit tradicional – dhënies së Çmimit të Madh Vjetor për Arkitekturën. Ju cituat një filozof, gjithashtu edhe unë. Më bie ndër mend mendimi i filozofit Bruno Latur: “Sot jemi vendosur në një pozicion midis idesë së arkitektit si një autor i vetmuar, i përqendruar në projektin e tij dhe kryesisht i pakuptuar nga të tjerët, në krahasim me arkitektin që pranon dhe praktikon mjetet e pushtetit dhe të ndikimit të shprehur nëpërmjet njohurive, ekspertizës dhe përvojës, por edhe përfshirjen e tij aktive në krijimin e politikave dhe projekteve për të krijuar filozofinë për një botë më të mirë”.
Duke e parashtruar dilemën se ku është vendi i arkitektit maqedonas sot, vendi juaj, një pjesë të përgjigjeve mund t’i gjejmë në veprën e fituesve të sotëm. Ky çmim, besoj, nuk është vetëm një viviseksion i arritjeve tuaja arkitekturore në një periudhë njëvjeçare, që sigurisht është një periudhë e shkurtër për një qëndrim apo kritikë përfundimtare, por është sigurisht një tregues që të shohim se ku jemi të suksesshëm, cilat janë tendencat, si jemi në raport me të tjerët, kurse ju vetë i vlerësoni ato me vetëkritikë. Dhe të mos harrojmë, arkitektura maqedonase ka themele të thella dhe mund të mburret me ndërtesa që janë pjesë e trashëgimisë botërore.
Nëse bukuria mund ta shpëtojë botën, kurse unë besoj në të, edhe pse laureati vjetor i mbrëmjeve strugane të poezisë, Zhan Pjer, tha se poezia mund ta shpëtojë botën, atëherë në një masë të madhe arkitektura duhet të ketë një rol dhe merita për këtë, domethënë edhe ju. Përpara çdo plani ndërtimi në një ngastër toke ku dikur kanë lulëzuar lulëkuqe, kamomili dhe janë rritur pemët e larta, kurse ku planifikohet të mbijnë ndërtesa të reja, duhet të merret parasysh një shënues i pashmangshëm – Karta Evropiane për Dizajn dhe Ndërtim të Qëndrueshëm.
Ajo pasqyron pikëpamjen se, në thelb, ndërtimi i qëndrueshëm është një përgjigje, në formë të ndërtuar, ndaj konceptit të “zhvillimit të qëndrueshëm”, kurse elaborimi i tij formal fillestar përmbahet në Deklaratën e Rios dhe 27 Parimet, si dhe në Agjendën 21 – të dyja të miratuara në vitin e largët 1992. Parimi i parë i Kartës thotë: “Qeniet njerëzore janë në qendër të kujdesit për zhvillimin e qëndrueshëm njerëzor dhe social. Ato kanë të drejtën për një jetë të shëndetshme dhe produktive në harmoni me natyrën”.
A jemi të suksesshëm dhe a udhëhiqemi sipas Kartës, pyes veten. A ka një dialog aktiv midis praktikuesve, studiuesve dhe përdoruesve përfundimtarë në procesin e ndërtimit, bazuar në konsultime kuptimplota, partneritet dhe konsensus?
Ja edhe një tjetër marker domethënës i treguar në Kartën e Shoqatës Botërore të Arkitektëve dhe udhëzimet e dhëna në “Horizont 2000”, ku rekomandohet që arkitektët të insistojnë të ndërtojnë sipas traditës së tyre. A mund ta njohim njëri-tjetrin edhe këtu, pyes veten. Ky është një parim i rëndësishëm sepse përmban edhe një element respekti për klimën, një përgjigje arkitekturore ndaj klimës, diellit, erërave, mjegullës, ajrit të ndotur.
Dy parime ndërtimi janë interesante për ne, sepse nëse kryqëzohen në mënyrë të papërshtatshme, mund të nënkuptojnë edhe një kryq për një kryqëzim arkitektonik.
Njëri thotë se tradita japoneze bazohet në faktin se ndërtesat kanë vetëm një karakter të përkohshëm, domethënë jetëgjatësia e tyre duhet të jetë sa një cikël i jetës njerëzore. Për Evropën Qendrore dhe Lindore, nga ana tjetër, konsiderohet se ato vende, por edhe ne, synojnë të arrijnë stilin perëndimor të jetesës dhe kjo me çmimin e sakrifikimit të mjedisit dhe qëndrueshmërisë. Ku jemi ne?
Arkitektët dhe arkitektura maqedonase kanë një trashëgimi dhe trashëgimi të thellë që shumë e respektojnë, siç është Akademia Ndërkombëtare e Arkitekturës, e cila thekson se ne kemi arkitektët më të spikatur, jo vetëm në projektim apo ndërtim, por edhe si profesorë. Kjo nënkupton edhe shkollë, stilin tonë. Duhet të jemi të shquar edhe për përsosmërinë tonë në ndërtim dhe në të ardhmen, kurse sigurisht jo për gjuetarët e fitimeve urbane, duke lënë pas dore nevojat njerëzore, duke lënë kaos dhe qytete të paqëndrueshme apo blloqe banimi, në të cilat jeta e përditshme barrikadohet me pengesa arkitekturore.
Çmimi i sotëm konfirmon se kemi arkitektë dhe arkitekturë të shkëlqyer dhe pikërisht ata janë duhet të jenë shembull sesi duhet të sillemi më tej. Të gjejmë një përgjigje për gabimet, të zbatojmë parimet e humanizmit në arkitekturë, të kthehemi në masën maqedonase, në seksionin tonë të artë. Kjo nënkupton gjithashtu respektim të të drejtave themelore të njeriut. Nëse rikujtojmë Edgar Morenon, do të theksojmë se edhe arkitektët janë të ngulitur dhe e krijojnë frymën e kohës, por jo vetëm si një frazë e zhveshur apo një produkt kiç, por si një thelb në të cilin krijohet njerëzimi.
Të citoj edhe një nga ligjëruesit më të famshëm, Uinston Çurçill, tha në fjalimin e tij të famshëm në Parlamentin Britanik: “Së pari ne u japim formë ndërtesave, pastaj ato na japin formë neve.”
Unë, nga ana tjetër, do të doja të kthehesha te një arkitekt që e njoh dhe kur të ec nëpër “Orce Nikolov”, dua ta shoh shtëpinë e tij, fjalët e profesorit të nderuar Boris Çipan:
“Arkitektura është gjithçka së bashku. Njohja dhe të jetuarit e jetës. Magjia e alkimisë humaniste. Kërkimi i gurit të mençurisë. Përpjekje që të zbulohet ajo që nuk është zbuluar deri më tani. Arkitektura lind dhe krijohet”.
Më lejoni t’ju uroj festat që po vijnë. Viti i Ri 2025 ju sjelltë gëzime, mirëqenie, dashuri dhe empati. Ju uroj arritje në arkitekturë. Vetvetes dhe të gjithëve, uroj t’i shpëtojmë, ndoshta kemi ende kohë, ato shtëpi të mrekullueshme që i shoh në disa vende, dhe kam frikë se nesër do të zhduken.
Kam nderin e madh të jem këtu me ju, kurse sidomos që ta shpall fituesin.
