Mirëdita të nderuar shikues, mirë se vini edhe një herë në “Vetëm intervistë”. E ftuara jonë sonte është presidentja Gordana Siljanovska-Davkova. presidente, faleminderit që pranuat ftesën.
– Faleminderit që më ftuat.
Keni qenë në vend për një kohë të shkurtër tani, më shumë periudhë kaluat jashtë vendit, keni marrë pjesë në disa konferenca, keni shkuar në Samitin e NATO-s, keni qenë në pritje me Mbretin e Holandës, me Mbretin e Spanjës, kështu që ja si e kaluat atë, a dinë diçka për ne, a janë të interesuar fare për hallet tona apo kanë mjaftueshëm të vetat?
– Sigurisht se ata kanë problemet e veta, por unë vërejta interes dhe vërejta se ata nuk janë të informuar për shumë çështje. Sigurisht, nuk varet prej tyre, varet prej neve. Kjo nuk vlen për familjet mbretërore, por edhe për shumë politikanë me të cilët u takova.
Pra, ne kemi nevojë për diplomaci më aktive.
– Pikërisht kjo dhe duhet t’i themi gjëra të udhëhequra nga interesi kombëtar, ta mos themi atë që ata dëshirojnë ta dëgjojnë, por atë që është.
Kemi shumë probleme, do të fillojmë me më të madhin, me atë deklaratë tronditëse që na ndodhi gjatë kësaj jave derisa ishit në Spanjë, këtu në Shkup u mbajt “Samiti BE-Ballkani Perëndimor”, por do të mbahet mend për deklaratën e Komisioneres Europiane Marta Kos, e cila shpjegoi identitetin tonë me pindzhur, me pogaçi, me gatime të tjera nga kuzhina jonë tradicionale. Si e shihni ju, a është kjo vetëm një deklaratë e pafat, e dhënë në një moment të pafat, apo është vetëm një konfirmim se burokracitë europiane nuk e kuptojnë mirë se me çfarë po përballemi.
– Si dikush që ka kryer doktoraturën në Slloveni, e ndjen Slloveninë, siç e them unë, si atdhe të dytë, dajela të dytë, besoj se është e rastësishme ose, siç thoni ju, deklaratë të pafat, nuk dëshiroj të besoj se identiteti mund të njihet vërtet përmes ajvarit, verës, pindzhurit etj., edhe pse disa prej tyre tashmë janë marrë nga Sllovenia, ne nuk kemi ajvar, kemi ajver, që do të thotë se e shihni sa interesanta është kategoria e identitetit, por ja p.sh. unë, unë konsideroj se bëhet fjalë për një deklaratë të pafat. Pata mundësinë të jetoj në Slloveni për një kohë dhe kur shkoni në varrezat pranë Shmihel, pranë Novo Mesto, atje te Julia Primitsova dhe Franz Preshern, do të kujtohuni se Franz Preshern ka shkruar poezi dashurie në në gjuhën gjermane. Askush nuk do të mendonte të thotë se ai nuk ishte slloven dhe ai është pjesë e identitetit slloven. Por, nëse në atdheun tonë ka njerëz në pozicionet më të larta, si kryeministra ashtu edhe presidentë, të cilët deklarojnë në mënyrë bashkëpunuese se Goce Delçev ka qenë bullgar, ose se kemi të njëjtën gjuhë, se jemi një popull i vetëm, atëherë do të dëgjojmë histori të tilla. Se identiteti nuk është ajvar, pindzhur e të ngjashme, shihet qartë nga dokumentet themeluese të Bashkimit Europian dhe nga dokumentet kushtetuese të Bashkimit Europian, komisionerët dhe komisioneret duhet t’i dinë ato gjëra. Në Traktatin e BE-së nga Lisbona, dëshiroj të them se ka parametra të qartë, se identiteti njihet për atë që është. Në Kartën e të Drejtave Themelore, është shkruar qartë se Bashkimi Europian do të respektojë identitetin kombëtar dhe kulturor të të gjitha kombeve dhe shteteve, dinjitetin dhe integritetin, pavarësisht dallimeve të tyre…
…ata nuk e dinë se çfarë mohimi dhe sfide kemi ose mendojnë se në këtë mënyrë do t’i mbyllim sytë?
– Nuk mund të përgjigjesha, ndoshta mundesha, pikërisht për shkak të situatës së çuditshme në të cilën ndodhemi shumë prej neve, secili prej neve, kur do të gjendemi në një situatë të pashpjegueshme, për të cilën mendojmë se kemi një pjesë të fajit, arrijmë në disa deklarata që nuk janë më të përshtatshme. Pra, ato nuk përshtaten. Të gjitha këto gjëra janë të përcaktuara në aktet më të rëndësishme dhe është e qartë se, nëse thonë se i respektojnë, atëherë janë të pakuptimta, nuk diskutohet për to. I pranoni ashtu siç janë. Kjo është arsyeja pse do të thotë unitet në diversitet dhe në fakt ne nuk e shkruam vetë Raportin, është shkruar nga një deputet austriak, një deputet përgjegjës dhe nuk paraqet rastësi se ai zgjodhi këto kualifikime, sepse çdo ditë dëgjoj se “gjithçka është vendosur shumë kohë më parë, gjithçka është e qartë, pse të përsëritet”. Dhe pse e shkroi atëherë, a mendoni se për shkak të presionit tonë apo për shkak të frikës apo dashurisë, jo. Për shkak të dokumenteve kushtetuese dhe për shkak të respektit për barazinë që promovohet në akte.
Ju nuk shihni asnjë përgjegjësi nga ana jonë fare, pse opozita thotë se kjo çështje e gjuhës po rihapet tani me këmbënguljen tonë, me këmbënguljen e Qeverisë sonë, e cila kërkoi të qëndrojë identitet dhe gjuhë shekullore dhe se kjo në fakt bëri që Bullgaria ta mohonte atë.
– Para së gjithash, nuk është e vërtetë që dikush kërkoi të qëndrojë identitet dhe gjuhë shekullore, kjo ishte një aluzion se nëse ka diçka moderne dhe bashkëkohore, është e qartë se një gjuhë nuk formohet me një lëvizje të stilolapsit, diçka që ka ekzistuar dhe është zhvilluar për qindra vjet është e kodifikuar. Gjeneza e të gjitha gjuhëve është e njëjtë, e jona është e njëjtë. Mendoj se kjo është. Dhe kjo, nuk pajtohem se problemi…
…Nëse propozimi francez përbënte diçka të mirë në të, ishte se gjuha maqedonase qëndron vërtet atje, në ato dokumente që miratoi Bashkimi Europian.
– Në rregull, në rregull.
Pse tani, hapet kjo pyetje…
– A pse atëherë Bundestagu miratoi Deklaratë për gjuhën maqedonase… nëse gjithçka është zgjidhur, siç thoni ju dhe opozita, pse kishte nevojë që Bundestagu ta miratojë atë rezolutë atëherë? Pse kishte nevojë që raportuesi ta theksonte këtë. Sepse është e qartë se po mohohet. Kur themi “dhe Marrëveshja me Bullgarinë u nënshkrua në në gjuhën maqedonase dhe në gjuhën bullgare”, por me Kushtetutën. Si? Gjuha, gjuha zyrtare, por Kushtetuta përmendet. Pra, nuk është… Amendamentet, amendamentet treguan, treguan disponimin në Parlamentin Europian midis një kategorie të madhe të deputetëve dhe ata nuk kanë asgjë demokratike apo europiane.
Si prisni të përfundojë kjo sagë. Ne fituam atë betejë të parë në … komitetin, arritëm ta ruanim atë gjuhë maqedonase, formulimin e identitetit, por sot ka informacion nga Andrei Kovachev, eurodeputeti bullgar, se tri grupet më të mëdha atje kanë dhënë pëlqim në vetë seancën plenare të fshihet ajo nga Raporti, të mungojë, të mos ketë modern, të mos ekzistojë fare.
– Çdo gjë është e mundur, çdo gjë është e mundur të ndodhet. Në Parlamentin Europian ulen të ndryshme…
A kemi mundësi të ndikojmë mbi këtë proces tani apo, asgjë, të kërkojmë q[ të mos votojnë. A mund ta bëjmë këtë? Ja Mariçiqin po thoshte se në dy vitet e mëparshme, nuk kishte raport sepse kishte përpjekje të ngjashme nga Bullgaria për të futur formulime të tilla.
– Pra, ja edhe një provë tjetër se çështja nuk është zgjidhur siç pretendon dikush. Më lejoni t’ju kujtoj diçka tjetër. Për herë të parë, çështja e pakicës bullgare u shfaq në një raport nga një deputet bullgar, nga deputeti bullgar Ilkan Quçak, mendoj se ishte në vitin 2022, në një konflikt klasik interesash. Tani ku është dilema. Si ka mundësi që deri në vitin 2022, në asnjë raport nuk kishte një shënim për problemin tonë me pakicën bullgare, papritmas na u bë e qartë në një raport të shkruar nga një deputet bullgar, atëherë nuk kishte reagime të tilla si tani dhe nëse krahasoni, nëse krahasoni këtë raport të fundit, ja me raportin në Komitetin e të Drejtave të Njeriut të Kombeve të Bashkuara, do ta shihni se, ata thonë se nuk kemi problem me diskriminimin në këtë vend. Vetëm për shikuesit, do të doja t’ju kujtoja diçka. Në vitin 2008, Komisioni i Venedikut rekomandoi që Bullgaria të ndryshonte Kushtetutën dhe të vendoste garanci për të drejtat e pakicave. Në vitin 2010, gjithashtu, Komisioneri për Pakicat, Thomas Hammarbar rekomandoi që Bullgaria të ndryshonte Kushtetutën. Ja, le ta lexojnë…
Por pasi u bënë anëtarë të BE-së. Duhet të kishin kërkuar përpara se të bëheshin anëtare e BE-së.
– Dëshiroj të them se po flasim për standarde të dyfishta dhe po flasim për parimet dhe vlerat mbi të cilat bazohet Bashkimi Europian. Nëse ai vetë i mohon parimet dhe vlerat dhe ne i kërkojmë ato, atëherë ky është deficit serioz demokratik dhe unë e mbështes plotësisht z. Antonio Koshtak i cili thotë se nevojiten reforma në vetë Bashkimin Europian. Edhe unë po flas. Jo vetëm reforma për marrëdhëniet midis tri autoriteteve, është e qartë këtu se Këshilli është autoriteti më i fortë dhe liderët ulen në Këshillin, presidentët dhe kryeministrat ulen. Pra, jo në Komisionin, që paraqet një lloj qeverie, jo në Parlamentin ku janë deputetët. T’i përgjigjem pyetjes drejtpërdrejt, jo vetëm për shumicën e dy të tretave dhe shumë të tjera…
Por edhe për këtë duhet të ketë konsensus. Pra, është e vështirë të pritet kjo të ndodhet…
– Në rregull, por gjithmonë ka pasur hapa të guximshëm në historinë e Bashkimit Europian, domethënë të Komunitetit Europian. Ky moment është i tillë. BE-ja u krijua si projekt paqeje dhe në Europë po zhvillohet një luftë, a ka ndonjë paralajmërim më të madh për një mënyrë të ndryshme të marrjes së vendimeve dhe konsideroj se tani është vërtet një moment kur duhet të shtrijmë dorën për të rishqyrtuar shumë procedura, mënyrën e miratimit të vendimeve dhe mbi të gjitha, t’i marrim parasysh parimet dhe vlerat. Në të gjitha takimet, unë së pari i referohem Nenit 4 të Traktatit të BE-së, i cili thotë qartë se BE-ja do të respektojë si strukturat kushtetuese ashtu edhe ato politike të shteteve. Pse kjo dispozitë nuk është e rastësishme, ajo është e lidhur drejtpërdrejt me Kartën e Kombeve të Bashkuara, në të cilën Bashkimi Europian është anëtarësuar, me të cilën garantohet e drejta e vetëidentifikimit, e vetëvendosjes dhe kjo gjithmonë përfshin edhe…
Politika reale gjithmonë, për fat të keq, shpesh i harron ato dokumente…
– Po, por politika reale na çoi në luftë, pse atëherë ekzistojnë Kombet e Bashkuara, pse ekziston Këshilli i Europës, pse ekziston Bashkimi Europian, pse ekzistojnë gjykatat, për të drejtën, për drejtësinë …
Këto janë pyetje legjitime. Si presidente, tani po ju pyes, çfarë do të bëni me këtë raport nëse ju dorëzohet. Ja, ja atë draft-raport, një nga adresat ku do të dërgohet jeni ju, si presidente e këtij vendi. A do ta pranoni atë raport, nëse nuk përmban gjuhën dhe identitetin maqedonas ose nëse përkufizohet si modern, çfarëdo që të thotë kjo?
– Jo, sigurisht që do t’i përgjigjem raportit, nuk e di se çfarë do të përmbajë, por dyshimi ose dilema juaj është e justifikuar, sepse, sepse në Parlamentin Europian ka edhe parti që janë kundër Bashkimit Europian. Ato votojnë dhe diskutojnë. Familje të ndryshme ulen në Parlamentin Europian. Çdo gjë mund të votohet atje. Larg faktit se Parlamenti Europian paraqet vend ose organ i demosit europian. Ai mungon. Atje ulen anëtarët …
Ju pritni se ata mund të ndërmerrnin ndonjë hap, të miratonin ndonjë ligj, por ja çfarë miratuan.
– Po, po, pikërisht kështu, nga respekti për reportuesin, sepse nëse nuk e gjetën të përshtatshme të mendonin se si pas 15 raporteve, në të 16-tin papritmas deklarojnë se është shfaqur një problem me një pakicë, ky është një fenomen vërtet i panjohur. Përndryshe, shikuesit mund të hapin vetë Kushtetutën e Bullgarisë dhe të shohin. Ka vetëm një fjalë, ajo klauzolë antidiskriminimi që të gjithë qytetarët janë të barabartë pavarësisht, ndër të tjera, përkatësisë kombëtare, por ndalon partitë etnike, bazuar mbi baza etnike dhe fetare. Komisioni i Venedikut bën vërejtje për këtë, sepse thotë se ndonjëherë për komunitetet e vogla, për komunitetet kjo është mundësia për t’i shprehur interesat e tyre. Në fund të fundit…
Nuk është problem për Bullgarinë, Bullgaria është anëtare e Bashkimit Europian, ne kemi një problem, kështu që le të flasim për problemin tonë.
– Edhe Bashkimi Europian gjithashtu ka problem serioz.
Bashkimi Europian, këto janë problemet e tyre. Ne kemi problemin tonë. Ja, kaluan tri vite që kur u miratua propozimi francez, një vit që kur u bëtë presidente, si u ndryshua Qeveria, por asgjë nuk ka ndryshuar realisht. Pra, e kemi përsëri atë kusht. Edhe Këshilli i BE-së në përfundimet e tij i referohet përsëri atyre përfundimeve të korrikut 2022, Parlamenti Europian në raportin e tij na bën thirrje përsëri të përmbushim ato përfundime. A duhet të pajtohemi…
– Mua më befason zhurma e atyre që pranuan këtë kornizë negociuese, jashtëzakonisht të pazakontë, kjo më habit.
Epo, mos prisni që ata të kritikojnë veten për atë që pranuan…
– Epo, ata humbën zgjedhjet, kjo nuk është rastësi, nuk ishte rastësi. Pra, nuk kemi parë as një kërkimfalje. E shihni, kur do të përballeni me një problemi të tillë, nuk mund ta shpjegoni brenda një viti, nuk e di sa herë nuk e kam shpjeguar dhe sot ishte e këndshme të dëgjoja nga kryetari i ri i Bashkimit Europian, nga ambasadori danez, “faleminderit, por këtë duhet ju ta shpjegoni”. Por unë them, e shpjegoj, aty ku mundem, por sa mund të shpjegohet brenda një viti, kur të thonë se këto janë gjëra të panjohura për ne. Pra, ne si opozitë nuk e pamë kornizën negociuese. Ne si opozitë nuk i pamë përfundimet, ne si opozitë nuk u konsultuam…
A u votua në Kuvend?
– U votua për informacionin lidhur me përfundimet. Madje pati edhe një deputet nga vetë qeveria që kërkoi t’i shihte dokumentet më parë…
Protokollet janë ato, protokollet.
– Dhe protokollet, e shihni, kjo është një tjetër, një fenomen i panjohur. Imagjinoni, një protokoll. Dy protokolle dhe mund të ketë të tjerë, të paraqesin burimi i …, do të thotë të jenë pjesë e kornizës negociuese dhe të paraqesin kusht për fillimin e negociatave tona. Kjo është e panjohur…
Në rregull, ju ende besoni se ky kusht mund të ndryshohet, këto përfundime për të cilët ata na i bëjnë vazhdimisht thirrje. Apo duhet ta pranojmë thjesht se kjo është ajo.
– Nuk mund ta them këtë, por nuk mund ta pranoj që mund t’u bëj thirrje deputetëve të votojnë për diçka që është në kundërshtim me Traktatin e BE-së dhe Traktatin e Lisbonës. Gjithashtu, nuk e di nëse protokollet përmes prizmit të Kushtetutës dhe përmes prizmit të Ligjit të Punëve të Jashtme mund të paraqesin burim i vlefshëm, nuk jam e sigurt për këtë dhe së treti, e dini, po, por kur neve na vazhdimisht i referojnë Traktatit të Fqinjësisë së Mirë dhe Miqësisë të vitit 2017. Nuk ka asnjë fjalë atje për ndryshimet kushtetuese. Po, ekziston Neni 8 ku thuhet se do të krijohen komisione që do të diskutojnë, por të pranoni ju historianë në kuadër të ministrive të punëve të jashtme, të negocionojnë, domethënë, të rishikojnë dhe harmonizojnë historinë dhe bisedimet e tilla të përfundojnë në mënyrë që të mund t’i afrohemi kësaj, aktit përfundimtar, ta përfundojmë atë deri në fund të negociatave…
Ata nuk kanë detyrim, por inkurajohen dhe mbështeten. Ky është formulimi në Protokoll.
– Nëse inkurajohen dhe mbështeten, atëherë ka tashmë histori të bukura, një histori franko-gjermane, polako-gjermane, mund të flasim, të përpiqemi t’i prezantojmë dhe t’i kuptojmë pikëpamjet e tjetrit, megjithatë, kjo nuk mund të paraqet një kusht dhe pjesë e një kornize.
Por ju kishit një sugjerim, një nga intervistat e mëparshme…
– Kam disa sugjerime dhe pajtohem me to dhe do ta përsëris…
Të nënshkruhet një protokoll të tretë.
– Mund një interpretim, ndoshta nuk e di çfarë, mund një udhëzim, si në frymën e asaj që është më e rëndësishme – kriteret e Kopenhagenit, se ato janë ato që mund të paraqesin baza për veto, megjithatë bisedime për historinë, identitetin, bisedime për kulturën, marrëveshjet, mosmarrëveshjet absolutisht nuk mund të paraqesin një kusht.
Pra, të përcaktohet qartë se historianët duhet të flasin me njëri-tjetrin, por kjo nuk duhet të paraqet kusht për anëtarësimin tonë në Bashkimin Europian. Këtë ta deklarojë Bullgaria …
– Përndryshe, propozimi ynë është vlerësuar nga ekspertët, duke përfshirë shumë udhëheqës të Bashkimit Europian, si i shkëlqyer. Po flas për propozimin me veprim të shtyrë. Askush nuk humbet asgjë.
…por ajo me konsensus në BE… ajo është …
– Asgjë nuk humbet, jo, jo, jo, në kornizën negociuese nuk thuhet se duhet, deri kur duhet t’i bëjmë, ndryshimet kushtetuese.
Në përfundime shkruan.
– Në kornizën negociues nuk shkruan se deri atëherë… Por nuk ka kohë menjëherë, pse…
Shkruan se do t’i fillojmë negociatat pasi t’i regjistrojmë bullgarët.
– Në rregull, nuk thuhet se kur do të hyjë në fuqi ligjore.
Nuk e shkruan këtë.
– Epo, pse jo, është kaq e shëndetshme dhe demokratike, hajde, ne garantojmë se do t’i regjistrojmë bullgarët dhe ata nuk do të na pengojnë, në mënyrë që ky amendament të hyjë në fuqi sa më shpejt të jetë e mundur dhe sigurisht se do të jemi të inkurajuar në këtë mënyrë për ta bërë ndryshimin.
Përndryshe, ta them edhe një herë, një tjetër deficit demokratik, ndryshimet e preambulave për herë të tretë paraqet fenomen i panjohur kushtetues. Ata shkruan për këtë, por ishim ne, të paraqesim frymëzim për kritika ndaj Bashkimit Europian dhe mospërputhjes së tij në respektimin e… Po, por kjo është shumë e rëndësishme. Sepse ju e dini për 20 vjet se çfarë do të thotë të përsëritet e njëjta gjë.
Dhe t’ju kujtoj për këtë, e kam thënë sot, nëse në vitet e largëta të 90-ve, domethënë në vitin 1993, nuk kishim problem me Kushtetutën përmes prizmit më të rreptë të Komisionit të Badinterit, në aspektin e të drejtave të njeriut dhe të pakicave, pse do të kishim një tani, veçanërisht pas Marrëveshjes Kornizë…
Ne nuk kemi pasur, nuk kemi pasur as gjykime… nuk kemi asnjë gjykim mbi të drejtat e njeriut…
– Ja, tani, edhe në Kombet e Bashkuara, dëshiroj vetëm të theksoj se është shumë interesante që Marrëveshja Kornizë është përfshirë në preambulën. Në Marrëveshjen Kornizë, jo rastësisht janë numëruar ato komunitete në preambulën. A mendoni se kjo ishte e bazuar në lobim apo intuitivisht? Jo. Ka një proporcion atje. Nëse rritni numrin e anëtarëve në Komitetin për Marrëdhënie ndërmjet Komunitetecw, nëse e bëni atë si…
Pati një propozim që të përfshihen 50, 60 persona atje.
– Imagjinoni procesin e vendimmarrjes…
Nuk e di për çfarë vendosin ata, nuk e di kur kanë seanca për të vendosur se çfarë do të vendosin. Ata rrallë takohen.
– Pritni pak, në vendin tonë, shumë herë në kushtet e shumicës së dyfishtë, komisioni jep mendime. Sepse edhe këtu, Kushtetuta nuk u respektua. Në Kushtetutën thuhet se ligjet që miratohen me shumicë të thjeshtë dhe që i referohen drejtpërdrejt identitetit të komuniteteve, nuk mund të miratohen me majorizim, nevojitet shumicë e dyfishtë. Por më pas u miratua një ligj për Komitetin e Marrëdhënieve dhe një tufë ligjesh janë numëruar atje. Kushtetuta gjithashtu thotë se nëse ka një mosmarrëveshje në lidhje me shumicën që është e nevojshme, atëherë Komiteti konsultohet. Por, Komiteti në vendin tonë mblidhet shumë shpesh. Pra, le ta shohim atëherë. Le të mos ju kujtoj këtë për Qiproizimin dhe paralizën që po ndodhte atje. Më kujton mua.
Jemi ende larg nga ai debat, nëse ndonjëherë vihet në votim, atëherë ndoshta do të ketë një debat për pasojat e atij hapi, por kjo nuk është ende në fillim. Ju jeni i vetmi politikan, zyrtar që ka pasur kontakte me Bullgarinë. Të gjitha këto ide, pavarësisht se cila vihet në tryezë, duhet të pranohen përfundimisht nga Sofja. Ky është problemi kryesor, në fakt, edhe nga Brukseli, të gjithë po na dërgojnë në Sofje, të arrijmë një marrëveshje me ta…
– Imagjinoni, ne nuk jemi të paktën në një federatë me Sofjen dhe duhet të na japë…
Për shkak të konsensusit. Që të votojnë diçka, Sofja duhet të bjerë dakord.
– Po, por konsensusi është çështje e Bashkimit Europian. Si mund të kesh konsensus me një fqinj? Mund të ketë diçka tjetër këtu, edhe një nen tjetër shkelet nga Marrëveshja me BE-në. Pikërisht ai që thotë se BE do ta stimulojë përfundimin e marrëveshjeve me fqinjët në bazë reciproke dhe pastaj si mund të kërkoj pëlqim nga Bullgaria. Pra, ato nuk vlejnë për ne… për këtë është.
… kjo mund të ndërpritet, ka një klauzolë për të ndërprerë…
– Mundet. Mund të ndërpritet, mund të ndryshohet. Po, çdo marrëveshje mund të ndërpritet dhe të ndryshohet.
Epo, nuk e di nëse secila. Marrëveshja e Prespës është depozituar në Kombet e Bashkuara. Kjo është një marrëveshje bilaterale.
– Sidoqoftë, ka edhe një procedurë në Marrëveshjen e Prespës, pse jo. Në Marrëveshjen e Prespës ka raste kur mundet, nëse nuk respektohet… madje mund të çojë edhe në zgjidhje gjyqësore…
Këtu ka një klauzolë të qartë se pas një viti nuk është e vlefshme më, nëse njëra nga palët e kërkon atë. A është ky një opsion, ju, si opozitë, propozuat mbajtjen e referendumit.
– Unë gjithmonë jam në kërkim të zgjidhjes, por keni të drejtë, prandaj them, nëse do të kishte pasur pëlqim atëherë, do të ishte kërkuar, dhe nëse do të ishte kërkuar uniteti me opozitën, sepse nuk bëhet fjalë për çështje partie, por çështje kombëtare, marrëdhënia do të kishte qenë ndryshe dhe kur jeni bashkë, sigurisht, ata do t’ju trajtojnë ndryshe. Por, nëse arrini një marrëveshje me pushtetin këtu, nëse dy udhëheqësit takohen, dhe ata dalin me deklarata se që tani e tutje, për çështje me interes kombëtar, së pari do të biem dakord brenda vendit dhe pastaj do të veprojmë jashtë vendit dhe menjëherë më pas udhëheqësi i opozitës shkon në Bruksel dhe prej andej deklaron se është gati ta sakrifikojë statusin për ndryshimet kushtetuese, nuk di çfarë të them.
A po bën thirrje për një konsensus kombëtar këto ditë dhe pas takimit me Marta Kos. A ka ndonjë gjë për të formuar…
– Por si, konsensus kombëtar nformohet në Bruksel dhe me familjen e partisë, konsensusi formohet këtu për çështje të tilla.
Ideja e LSDM-së dhe BDI-së, për të votuar këtë, për të filluar urgjentisht negociatat, siç parashikohet me kornizën negociuese dhe përfundimet dhe pastaj nëse vjen ndonjë kërkesë e paparimshme, të ngrihen nga tryeza dhe të ndalojnë negociatat. A është kjo një mundësi?
– Qesharake. Qesharake, a e dini sa herë e kam dëgjuar këtë. Le të fillojmë dhe nëse jo, t’i ndalojmë. Më falni, por çfarë ndodhet me ndryshimet kushtetuese? Pastaj, përsëri, do t’i heqim. Jo, nuk e kuptoj, kjo është larg filozofisë politike dhe arsyes, më falni, racionale. Kjo është gjëja më e dëshirueshme, ndoshta për dikë tjetër. Por si mund ta provojmë, apo jo? Dhe si do t’i bëjmë provat? Duke ndryshuar Kushtetutën. Një akt i pabesueshëm. Kjo është…
Ata thonë se asgjë nuk do të ndodhet nëse bullgarët përfshihen në Kushtetutë së bashku me kroatët dhe malazezët.
– E pse të përfshihen? Më lejoni të shpjegoj diçka tani. Po flas me kolegët e mi nga Kroacia dhe Mali i Zi, po flas. Por më falni, në Konventën për Mbrojtjen e të Drejtave të Pakicave, është e qartë se çfarë paraqet një pakicë. Thotë se statusi i pakicës i jepet një grupi që nuk është dominues, por ka një ekzistencë indigjene në një vend të caktuar, ose është në numër të konsiderueshëm. Dhe si ka mundësi, po ju them se deri në vitin 2022, nuk kishte asnjë fjalë për këtë. Për të mos përmendur Shqipërinë dhe Kosovën.
Ata thonë se jemi të njëjtët njerëz, prandaj nuk kanë kërkuar.
– Pra, ky është hap përpara tani, siç pretendojnë disa, kjo ishte provë, domethënë, njohje se ishim të ndryshëm.
Po, por ata nuk e njohin këtë në Parlamentin Europian.
– Është e qartë. Pra, nuk është serioze ju të thoni se “hajde edhe një herë”, të pyes unë, sa herë për këtë edhe një herë. A nuk ishte kjo gjëja e fundit që kemi me Marrëveshjen e Prespës? Tani e njëjta gjë përsëri, fëminore. Mos. Madje mendoj se kjo është arsyeja kryesore për qëndrimin ndaj neve. Sepse ata e mësuan sjelljen tonë politike. Amatorike. Do ta pranojmë në fund dhe pastaj do të kthehemi të bëjmë gjënë e vjetër.
Do t’ju shpjegojnë për pinxhurin më vonë. Në rregull, thashë që ju jeni i vetmi zyrtar nga vendi ynë, jo i vetmi, edhe Timço pati një takim me kolegun e tij, por duket se të gjitha ato takime janë disi protokollare. Ju u takuat me Radevin disa herë në margjinat e disa konferencave, u takuat edhe me Zheljaskov tani në Hagë, në Samitin e NATO-s. A kanë ndonjë kuptim fare për shqetësimet që kemi si vend, apo nuk janë të interesuar për asgjë dhe thjesht do të përsërisin të njëjtat përfundime…
– Jo, nuk do të takohesha me dikë për herë të dytë nëse nuk tregon respekt dhe interes. Sidoqoftë, politika kur ke probleme është diplomaci, jo votim. Pra, po, është e rëndësishme që ata t’ju dëgjojnë së pari. Është e rëndësishme që t’i shpjegoni argumentet tuaja. Sigurisht që kjo do ta bëjë çdo bashkëbisedues me qëllime të mira të mendojë.
A shikoni diçka të tillë në vendin e tyre?
– Po shikoj, përndryshe nuk do të kisha biseduar. Por, e di që ka një Deklaratë në Parlament, e di që për fat të keq “çështja romantike” për dikë u bë dramatike ose tragjike për fqinjin. Kjo është e qartë për mua dhe se është shumë e menaxhueshme për zgjedhjet, për politikat e partisë, etj. Por, them, shpjegoj, sigurisht që më dëgjojnë. E kam thënë tashmë dhe Kryeministri është një njeri i mirë, një zotëri. I thashë atij çfarë mendoj, si mendoj, etj. Sigurisht, ata zakonisht do t’ju dëgjojnë dhe do t’ju thonë se është miratuar një deklaratë, memorandume, etj. Nëse nuk do të kishte logjikë në marrëdhënien tonë, si dhe në atë të Kryeministrit ashtu edhe në timen, atëherë nuk do të kisha propozuar, Presidenti i Këshillit Europian nuk do të kishte thënë se mendonte se ishte mirë, të takoheshim së bashku, të bisedojmë.
Nuk shikojmë se është bërë ndonjë presion, që dikush t’i detyrojë të ulen dhe të bisedojnë…
– Ju kuptoj. Por nëse dikush thotë se kjo nuk është çështje bilaterale, pyetja juaj është e shkëlqyer, kjo nuk është çështje bilatelare, kjo është një marrëdhënie midis juve dhe Bashkimit Europian, atëherë ja pse BE-ja nuk duhet të përfshihet dhe unë e pres këtë. Kjo është arsyeja pse unë nuk komentoj, dëgjoj çfarë po ndodhet, por sigurisht që nuk mendoj se kjo është e mirë dhe nuk mendoj se interpretimet e të gjithëve se ne po shpikim probleme aty ku nuk ka dhe se çështja e emrit është zgjidhur shumë kohë më parë, kështu që kur ata fillojnë të renditin fronteksi, çfarë kemi shkruar, si. Shikoni, problemi ekziston. Kushdo që nuk e sheh, nuk do ta shohë. Përndryshe nuk do të ishte në raport…
Presidente, Bullgaria nuk do të na njohin edhe 200 vjet… por le të mos jetë problem për integrimet tona. Përndryshe, le të mos na njohin, nëse nuk na njohin. Problemi është se ata po na bllokojnë.
– Më falni, por pas kaq shumë përpjekjeve të pasuksesshme dhe pas kaq shumë ndryshimeve kushtetuese, jemi bërë rekorder, ju prisni që kjo të jetë e fundit, kur një ditë dëgjoni, nuk do të kemi më një kërkesë, ditën e dytë thoni “dhe kjo nuk është vetëm kjo, kjo lidhet me diçka tjetër”, mendoj se kjo e dyta është një pasojë më logjike e sjelljes sonë të tillë.
Problemi është se ne nuk e dimë se çfarë pret Bullgaria të përmbushet nga protokolli i dytë, shumë i gjerë, ka gjuhë urrejtjeje, diskriminime të tillë. Këto janë tema që mund të interpretohen në milion mënyra.
– Në rregull, jo vetëm kaq, por edhe tema jashtëzakonisht të pazakonta të mira për diskutim, për ta bërë të pamundur të flitet lirisht për këtë, megjithatë, të pamundur që ju të jeni në gjendje t’i garantoni dhe t’i përmbushni ato. Ky është burim problemeve. Dikush gjithmonë mund ta gjejë atë.
Pikërisht për këtë. Ky protokoll është i madh. Kishte ide dhe tani janë publike për të hapur diskutim të ri në Parlament, ky është ky protokoll. Çfarë mendoni se është kjo ide e mirë, sepse e përmendëm në fillim, disi atëherë me atë propozim francez nuk iu kushtua vëmendje e veçantë këtij protokolli dhe publiku nuk është shumë i njohur me përmbajtjen…
– Dhe si t’i kushtohet vëmendje protokollit post festum,në atë rast paraqet rishikim protokolli. Protokollit nuk mund t’i përkushtohemi në mënyrë protokolare, një pamje protokolare, por një vëmendje e plotë, një analizë e plotë. Nuk duhej të kishte ardhur deri aty. Tani jo vetëm që dikush po thotë se ka bërë një gabim serioz, por se tani po shpikim histori dhe se nuk jemi për BE-në. Shikoni, unë kam qenë në BE që nga viti 1990. Unë kam qenë në BE që nga viti 1990. Në organe dhe institucione të ndryshme, mund ta kontrolloni. Kjo është arsyeja pse them në politikën ndërkombëtare atë që përdor – kontakte profesionale. Këtu do të them kontakte profesionale. Sepse të paktën katër ose pesë njerëz në botë janë kolegët e mi, presidentë, gjysma e tyre duhet të jenë kryeministra, këshilltarët e tyre janë njerëz me të cilët kam bashkëpunuar për 20-30 vjet në Këshillin e Europës ose në Komisionin e Venedikut, ose në Shoqatën Botërore për të Drejtën Kushtetuese. Nuk kam problem me ata kolegë, ata e kuptojnë, dhe në Bullgari kam kolegë të tillë dhe disa prej tyre më kanë nënshkruar. Ata janë të përkushtuar ndaj së drejtës kushtetuese dhe respektit për të drejtën europiane. Shumë politikanë e parashikojnë këtë…
Dëshiroj t’ju pyes se si i shihni mesazhet e udhëheqësve europianë, jo vetëm të Marta Kos-it tani, por edhe të Kallas-it dhe Costa-s më parë. Ata na bindën se Bashkimi Europian tani ka qëllim serioz për t’u zgjeruar, se situata gjeostrategjike ka ndryshuar pas agresionit rus në Ukrainë, se ky nuk është vetëm një premtim deklarativ se do të ketë një zgjerim, por se ata me të vërtetë planifikojnë ta bëjnë atë. Përmendet edhe viti 2030. Këtu Shqipëria dhe Mali i Zi thonë se po bëjnë përparim të mirë. Ju pyes nga aspekti nëse besoni në këtë dhe nëse mund ta humbasim disi atë shans historik për t’u bërë anëtar me zgjerimin e ardhshëm në një farë mënyre.
– Nuk e di, ne “përdorëm” kaq shumë shanse historike, i përdorëm ato në thonjëza, kjo është ajo që na thanë “ky është një shans historik” dhe pastaj asgjë nga historia, për të cilën nuk jam shumë e bindur.
Por ajo që dëshiroj ta them është kjo: a duhej të ndodhte një luftë në Europë që ne të thonim se ky është momenti i zgjerimit, siç thotë një politikan. Ne duhet ta kishim parë këtë shumë më herët. Sidomos për sa i përket Ballkanit Perëndimor. Jo vetëm sepse jemi gjeografikisht, por mbi të gjitha historikisht dhe kulturorisht, shumë kohë më parë. Pra, kjo është shqetësuese. Një luftë duhet të ndodhet, në mënyrë që portat të hapen për ju. Por çfarë po harrohet? Në vendet e prekura nga lufta, më vjen shumë keq për atë që po ndodhet në Ukrainë, ka edhe pakica të mëdha, a mendoni se kjo kuti e hapur e Pandorës për rastin tonë do të mbyllet me ne, të jeni të sigurt… nuk do të mbyllet. Jo vetëm për sa i përket Moldavisë, për sa i përket Ukrainës. Për sa i përket vendeve që po përparojnë për sa i përket grupeve. Sepse vetoja do të jetë e pranishme. Sidomos, në Ballkan edhe shumë herë.
Në rregull, pra, Mali i Zi dhe Shqipëria nuk kanë më çështje të hapura… me Greqinë, ato tashmë e kanë zgjidhur…
– Pra, nuk e di nëse ka ndonjë në lidhje me Malin e Zi… Kroacia tashmë ka reaguar. Le të presim dhe të shohim… Nuk dëshiroj diçka të tillë, dëshiroj që të jetë. Unë edhe në fjalimet e mia, kudo që shkoj, në Hagë dhe Nicë, dhe tani në Sevilje, nuk më mungon të flas në emër të Ballkanit Perëndimor. Se është çështje stabiliteti europian, se është çështje sigurie europiane… Që të mund ta hapim Klasterin e parë nesër, pa asnjë problem, se jemi një nga vendet e rralla që ka një politikë të jashtme dhe sigurie 100% të koordinuar. A e dini nëse lufta është këtu, çfarë do të thotë kjo?
Reagojnë lidhur me raportin tani për mbështetjen e SHBA-së për Rezolutën… Në këtë raport nga Vajc-i…
– Dhe kjo është shumë interesante. Është shumë interesante.
Edhe opozita tani po e përdor këtë për të thënë se nuk ka angazhimi i vërtetë ndaj BE-së… dhe se po kërkohet një rrugë tjetër… Ata po përmendin gjithashtu kredinë nga Hungaria…
– Qesharake, qesharake… Më falni, siç e patë në Hagë, marrëdhëniet midis SHBA-së dhe BE-së janë tepër harmonike… E pse jo. Tani BE-ja nuk është ulur në OKB, shtetet anëtare janë ulur në OKB… Duhet të them për sjelljen e tyre atje… Çështja ishte të arrihej një Rezolutë që do të çonte në paqe më shpejt. Ja, një gjë tjetër që flet për mospërputhje. Sepse nëse të gjithë ata njerëz në fjalimet e tyre para SHBA-së, larg nga të vepruarit me rezervë, kur bëjnë deklarata të tilla ndaj neve… përkundrazi, thashë atje se do të doja që ne t’i përdornim paratë më shumë në arsim, në shkencë, në mbrojtjen e mjedisit, shumë më tepër sesa në armë… dhe se duhet të ketë një mirëkuptim se duhet të sillemi me përgjegjësi ndaj qytetarëve… me dy përqind, ishim shumë më të përgjegjshëm se vendet më të pasura që nuk kishin as 1.1%…
Ne kemi menduar se kur do të anëtarësohemi në NATO nuk do të kishim nevojë për armatim, tani rezulton se duhet të armatosemi shumë më tepër… Gjithsesi, llogaritjet nuk funksionuan në një farë mënyre…
– Edhe kjo është diçka për të cilën duhet të mendojmë. A do të thotë kjo që edhe me fillimin e negociatave, në mes të një lufte në zhvillim, BE-ja mund të jetë një koncept paqeje i BE-së, apo bota do të zhytet në një gjendje që ne pretendonim se nuk do të kthehej kurrë… dhe për këtë arsye ata formuan një komunitet qymyri dhe çeliku, në mënyrë që të mos kishin nevojë as për qymyr dhe as për çelik. Por, tani duket ndryshe. Pra, kjo është diçka për të cilën duhet të mendojmë shumë.
Ju thoni se keni qenë në BE për një kohë të gjatë dhe se jeni thellësisht të përkushtuar, por sa e përkushtuar mendoni se është edhe Qeveria? Vërehet se opozita shpesh vëren lidhjet e forta që keni me Orbanin, me Hungarinë, tani shkruhet edhe në gazetën serbe “Svet”, përmendet shpesh se jeni nën një lloj ndikimi të Vuçiçit… A ka ndonjë devijim nga ai kurs europian, a kemi ndonjë alternativë ndaj atij kursi europian apo ndonjë rrugëdalje tjetër për këtë vend…
– A mendoni se do të shpjegojmë ditë e natë dhe do të shkojmë kudo, nëse nuk jemi për rrugën europiane. Sjellja europiane ishte e atyre që na akuzuan për antieuropianizëm në ato 7 vjet. Çfarë ishte europiane në sjellje… Nuk besoj se ishte sjellje evropiane. Sigurisht, unë jam një nga themeluesit e lëvizjes europiane në Maqedoni në vitet ’90… Nga erdhën këta europianë të rinj, nuk e kuptoj. Tani po na akuzojnë… Orban… Shikoni, Orban dhe Hungaria janë pjesë e BE-së. Nëse nuk janë për BE-në, atëherë ka një procedurë, ka Nenin 7, për shkeljen e vlerave dhe parimeve themelore… ndoshta deputetë, ndoshta një komision… edhe Këshilli mund t’i largojë me shumicë prej katër të pestash. Nuk e kuptoj këtë me gazetën serbe “Svet. Kompleks është. Ashtu siç Bullgaria është fqinja jonë, ashtu siç Shqipëria është fqinja jonë, ashtu siç Kosova është fqinja jonë, ashtu edhe Serbia është fqinja jonë. Natyrisht, duhet të komunikojmë dhe parimi rajonal kërkon edhe politikë rajonale. Gjithmonë them, le të sillen ballkanasit pak si skandinavët dhe të mbështesin njëri-tjetrin… Në çdo fjalim që mbaj, them, a doni të eliminoni problemet në Ballkan? Guxoni, si në vitin 2004 me anëtarësimin, na pranoni të gjithëve si një paketë, problemet midis Kosovës dhe Serbisë do të zhduken, problemet midis nesh dhe Bullgarisë do të zhduken, dhe ne vërtet, jo vetëm si europianë të betuar, por edhe si europianë që luajmë sipas rregullave europiane në Bruksel, atëherë do të kemi një shans të tregojmë…
Ata thonë se kjo ka mbaruar tashmë, se me metodologjinë e re nuk mund ta bëjnë politikisht… Edhe pse munden, nëse dëshirojnë…
– Aah, çfarë lloj vendimesh politike dëshironi… për çfarë bëhet fjalë, për të qenë brutalisht realistë, atëherë çfarë vendimi është me Ukrainën dhe Moldavinë. A nuk është kjo politikë? Epo, edhe ne jemi një rast i veçantë. Pra, nuk duhet të ketë raste të veçanta. Lufta nuk duhej të lejohej. Po, po, e di që agresioni i Rusisë duhej të ishte sanksionuar dhe po sanksionohet. Sidoqoftë, a po nxjerrim një mësim nga kjo? Le të futemi, në mënyrë që të mos përplasemi më tej brenda vendit dhe të praktikojmë, të mësojmë europianizmin nga brenda dhe jo duke parë nga jashtë dhe duke krijuar një problem. Edhe pse, për të qenë e sinqertë, shoh një ndryshim me planin e rritjes, është e pamohueshme se është diçka e re dhe se ne me të vërtetë mund të ecim përpara së bashku… edhe me financim paraprak dhe me projekte… Por, ja, ku jeni kur përmendni këtë apo atë fqinj… Duhet të veprojmë së bashku. Edhe në Ukrainë, kur paqja të vendoset dhe ajo duhet të rivendoset… Ne të gjithë jemi individualisht të vegjël, por së bashku jemi të mëdhenj… Unë flas për këtë edhe në OKB, se vendet e vogla dhe të mesme kanë lënë një gjurmë të madhe në proceset në botë, me iniciativa të guximshme. Në aspektin e mbrojtjes së mjedisit jetësor dhe në aspektin e të drejtave të njeriut dhe tani në aspektin e zhvillimit… por së bashku jemi gjithashtu të fortë, ndoshta edhe më të fortë se ato vende më të mëdha. Pra, është logjike që ne të bashkohemi.
Kur ju pyes për progresin e Shqipërisë dhe Malit të Zi, ju pyes edhe nga perspektiva se integrimi në BE është një çështje sigurie, veçanërisht ajo që na ndodhi me luftën në Ukrainë. A ka ndonjë rrezik për stabilitetin e vendit, veçanërisht pasi ne do të mbetemi në shoqërinë, hipotetikisht, të Bosnjës dhe Hercegovinës, Kosovës, Serbisë dhe neve. Tani jemi anëtar i NATO-s dhe kjo duhet të garantojë sigurinë tonë… por, herë pas here, shfaqen analistë, politikanë, me teza se nëse jo destabilizim, atëherë një lloj tensioni ndëretnik mund të lindin në vendin tonë, nëse Shqipëria është përpara nesh në atë rrugë. A shihni një rrezik të tillë për vendin?
– Nuk mund të bëj vlerësime të tilla, por kjo do të ishte krejtësisht e palogjikshme dhe antieuropiane, nuk është e mundur nga jashtë, a do të luftojnë europianët midis tyre? Kjo ishte ideja për krijimin e bashkësisë europiane, BE-së… se shtetet demokratike dhe liberale të mos luftojnë dhe se ne kemi hyrë në paqe të përjetshme. Por, shoh se po përballemi me trazira. E dini çfarë? Vetë mendimi për një gjë të tillë, mendoj, nuk ka asgjë të përbashkët me Europën. Askush nuk do të na sulmojë nga jashtë dhe nga brenda nuk e kuptoj pse do të kishte konflikt, NATO nuk ndërhyn nga brenda, kur ka luftëra civile, etj.
Si i vlerësoni Ju marrëdhëniet ndëretnike në vendin tonë pas ndërrimit të pushtetit…
– Unë e vlerësoj atë që e shoh. Ne kemi pasur një parlament multietnik që nga vitet 1990, gjë që nuk ishte rasti me shumë vende fqinje. Qeveritë kanë qenë gjithmonë multietnike, edhe kur nuk ka pasur nevojë, ose kur ka pasur shumicë të partive të caktuara. Qeveria tani është multietnike, të gjitha organet kujdesen për diçka që është një fenomen i panjohur për shumë kushtetuta dhe në vendin tonë është bërë traditë, kështu që ne kujdesemi për përfaqësim të drejtë dhe adekuat… Ajo që na mungon, u shokova nga deklarata e ministrit Minçev dhe supozoj se pasi të keni punësime partiake, është e mundur që ato të jenë vetëm formale. Pra, ke një punonjës, por nuk ka punë. Por që 40% e njerëzve mund të mos punojnë, por të jenë të punësuar, vërtet nuk e prisja këtë. Kjo nuk është vërtet një ekonomi, as europiane, e lëre më një punë, kjo është e paimagjinueshme atje. Imagjinoni, kjo tregon se në këto 30 vjet kemi krijuar marrëdhënie kushtetuese, ligjore dhe faktike, të cilat mundësojnë zgjidhjen e problemeve të ndërsjella, madje edhe unë gjithmonë theksoj se ajo që ne nga Ballkani dhe veçanërisht ajo që mund t’i japim BE-së si vlerë të shtuar është në fakt aftësia për të bashkëjetuar në të mirën dhe në të keqen, ndëretnike, ndërfetare dhe sigurisht, nuk po flas nga kujtesa, ja raportinm e fundit të Komitetit të të Drejtave të Njeriut të OKB-së.
BDI ka bërë fushatë për një vit të tërë, pasi nuk ka qenë në pushtet, se të drejtat e shqiptarëve po ulen, balancuesi…
– Së pari, është logjike që dikush që ishte në pushtet për 20 vjet dhe tani nuk është në pushtet, do të donte të fliste, por opozita duket se kritikon, veçanërisht opozita që ka qenë në pushtet për një kohë shumë të gjatë, nuk kam asgjë kundër kësaj… Pse? Sepse është verbale, sepse është, nuk është me forca, prapë… nëse kjo braktiset atëherë ndodhet delegjitimizimi, sepse demokracia do të thotë se me mjete paqësore, me kritika, me projekte, me propozime, me zgjidhje të ndryshme, do të kërkoni një të tashme dhe të ardhme më të mirë. Nuk e besoj, mendoj se në këtë parti kanë ndodhur mjaft momente tragjike dhe momente të errëta, që ishte një lloj mësimi, demokratik. Nga listat e zeza te gjyqet dhe procedurat, arratisjet në vendet fqinje të “demokratëve” më të mëdhenj… nuk besoj se dikush do të rrezikonte statusin e tij politik dhe mundësinë për të qenë faktor në procesin e vendimmarrjes, pavarësisht nëse është në qeveri apo në opozitë, për të përdorur forcën ose dhunën. Sigurisht, askush në BE nuk do ta pranonte këtë.
Keni përmendur këto 30-40% për të cilat kishte foluar Minçevi, a e shihni vullnetin politik në qeveri për të bërë një prerje të thellë. Në këto 30 vjet, është treguar se të gjitha qeveritë llogarisin me vlerësimet e tyre, duke menduar për zgjedhjet e ardhshme,… a e shihni vullnetin politik, për ta zgjidhur këtë… dhe jo për ta futur nën qilim.
– Ky është imperativi. Prandaj përmenda se është mirë që kemi planin e rritjes, agjendën e reformave. Edhe është hedhur në letër, paraqet detyrim. Pra, nga njëra anë, paraqet detyrim për ata që besojnë te ju, ende besojnë te ju, ju inkurajojnë, ju mbështesin financiarisht, ju mbështesin nga ana menaxheriale, sepse këto janë projekte të përbashkëta në të cilat kemi hyrë. Shikoni. Kur trokitet në derë brenda një viti, është shumë e vështirë të përballoni, keni thënë vetë. Për shembull, nuk mund ta kisha supozuar këtë, një shifër prej 40%… a e dini çfarë do të thotë kjo. Ju keni mungesë mendore, mungesë të fuqisë punëtore… sepse këto janë shifra, por ato nuk lëvizin. Nga ana tjetër, buxheti zbrazet. Ata që dëshirojnë të hyjnë, të punojnë, të dinë, janë në gjendje, duhet të largohen, për shkak të njerëzve të tillë. Pra, nuk kemi zgjidhje tjetër. Duhet. Nuk mund të ndodhë menjëherë. Sepse sistemi është i tillë. Sikur sistemi ka një antisistem dhe tani kur gjërat fillojnë të sqarohen, njëra gjë ndërtohet mbi tjetrën dhe tani nga ku të filloni, ja… Unë, p.sh., nuk e prisja diçka të tillë. Mendova, tani të gjithë, më të mirët brenda, do të mobilizohen dhe do të fillojmë… Sepse, thonë, reforma nuk varet nga politikanët!!! Nga kush varet më shumë reforma europiane, … nga burokracia, nga shteti dhe administrata publike.
Por vullneti politik është kyç, nëse ka vullnet politik…
– Por, nëse zyrtarët e zgjedhur janë në përputhje me ata… Nuk besoj se ata kishin vullnetin politik për ndryshime europiane, njerëz që lejuan 40% të merrnin rrogë dhe të mos punonin, a e keni parë këtë gjë diku në ndonjë vend europian?
Të gjitha partitë kanë njëfarë përgjegjësie politike, do të ishte mirë nëse do të kishin një lloj konsensusi politik, të uleshin në parlament dhe të miratonin disa ligje që do ta zgjidhnin këtë problem. Sepse të gjitha partitë punësojnë, jo që njëra e bën këtë…
– Po, por nëse miratojmë një ligj të ndryshëm për Këshillin Gjyqësor, një ligj që u miratua, ndryshe nga shumë të tjerë, i kam kërkuar Parlamentit të dërgojë Ligjin e Prokurorisë Publike në Komisionin e Venedikut,… pse jo, sipas metodologjisë së re, tani vlerësohet ajo që është në domenin publik dhe kjo do të bëhet nga Komisioni i Venedikut, GRECO, etj.… Jo vetëm harmonizimi në letër, domethënë i dispozitave… Mendoj se nuk kemi më rrugëdalje, nuk kemi hapësirë tjetër,… duhet, jo vetëm të presim vendimet në PE dhe në Komision, por edhe të forcohemi ekonomikisht, sepse atëherë do të na trajtojnë ndryshe… Le të kërkojmë reforma të thella, sepse reformat do të na mundësojnë të vazhdojmë partneritetin me vendet europiane, bota është në një krizë të rëndë… Kjo është arsyeja pse të rinjtë po largohen, për shkak të mungesës së sundimit të ligjit, korrupsionit dhe krimit. Nëse gjenden njerëzit e duhur nga ai 50%, në vendet e duhura…
Si presidente tashmë një vit, ju nuk keni vendosur veto, nëse nuk gaboj?
– Unë vendosa veto ndaj një ligji, ai ishte ligji i Ministrisë së Politikës Sociale, për kalimin e provimeve të mësuesve… E kam shpjeguar dhe do ta shpjegoj përsëri, nuk e përdor menjëherë veton, por… nuk e di sa herë jam takuar me ministrin e Ndërtimtarisë, për të parë se çfarë është, ose me Ministrin e Punëve të Jashtme, sepse kur ka, i paralajmëroj, mendoj se këto dispozita nuk janë të drejta e kështu me radhë… Kështu mendoj se është më mirë. Që të mos manifestoj forcë, por nëse mendoj se një ligj do të shkaktojë problem sepse është jokushtetues… Po. Por, ja edhe këtu mund të gjejmë një zgjidhje si sllovenët, gjatë procedurës, Gjykata Kushtetuese të vlerësojë ligjin. Ka shumë vende… Le të mos i publikojmë ligjet, derisa Gjykata Kushtetuese të thotë se ato janë brenda kornizës së Kushtetutës… si Franca. Sepse kemi një përqindje të madhe ligjesh që më vonë i vlerësojmë si jokushtetuese.
Po ju pyes për shkak të ankesave të kandidatëve të pavarur, zgjedhjet lokale po afrohen, Gjykata Kushtetuese i ka anuluar ato dispozita të Kodit Penal. Tani ka një propozim në Parlament për ta rregulluar përsëri këtë çështje, por ata nuk janë të kënaqur dhe po kërkojnë një takim me ju…
– Po, u shkrova atyre, se sapo të kthehem nga Sevilja do t’i pranoj. Duhet t’ju paralajmëroj se Gjykata Kushtetuese nuk i anuloi dispozitat, për shkak të antikushtetutshmërisë materiale, por për shkak të procedurës, e cila nuk u respektua dhe kjo është mirë. Po, ligjet duhet të vlerësohen, jo vetëm nga aspekti i përputhshmërisë me Kushtetutën e normave, por edhe nga procedura në të cilën janë miratuar.
Në fund, do t’ju pyes për Samitin e NATO-s. Ju e keni përfaqësuar vendin për herë të parë në këtë tubim të madh, udhëheqësit e botës perëndimore ishin atje, kështu që nga perspektiva e sotme dhe pas përvojës suaj atje, a e ndryshuat ndoshta mendimin tuaj për Marrëveshjen e Prespës. A ia vlente ta bënit këtë, sepse padyshim çoi në anëtarësimin në NATO?
– Jo. Ky është çmim i madh. Sado që kishim nevojë për NATO-n atëherë, NATO kishte nevojë për ne, për shkak të krahut jugor. Së dyti, nuk mund ta ndani pyetjen. NATO nuk u shkrua e para, në referendum shkruat bukur, a jeni për BE-në dhe për NATO-n, me përfundimin e Marrëveshjes së Prespës… Ja çfarë do të them. Gabimi më i madh që u bë ndaj neve është gabimi në Bukuresht. Deri në Bukuresht, ne ishim në rritje në zhvillim në çdo aspekt. Pas Bukureshtit, në mënyrë të pamerituar, absolutisht, u kemi mbetur jashtë. Po bëj një ndryshim të madh midis BE-së dhe NATO-s. Po, në një situatë të tillë sigurie, NATO është shumë e rëndësishme, kjo është e pamohueshme, megjithatë, BE është diçka tjetër. As atëherë dhe as tani, nuk e kam ndryshuar qëndrimin tim, nuk i kam fshirë dokumentet, mund t’i shihni. JO, konsideroj se, po, ndoshta bëhet fjalë për politikë reale, por vetë Ciprasi e deklaroi këtë, u desh pak kohë që të vinte njohja, pa ndryshuar emrin… Unë pretendoj se OKB-ja është një organ në të cilin të gjitha shtetet janë të barabarta, se karta vlen për të gjithë, se e drejta e vetëvendosjes përfshin përcaktimin e pavarur të emrit, flamurit, sistemit politik, etj.… që, për hir të botës së politikës reale, le t’ju thonë në marrëdhëniet e jashtme të përdorni… por brenda vendit, është ndërhyrje e drejtpërdrejtë në punët e brendshme dhe shkelje e të gjitha akteve, veçanërisht Konventës së Vjenës.
Ata që tani po përpiqen që ne ta pranojmë urgjentisht propozimin francez e tregojnë pikërisht këtë shembull. Ata thonë se kemi humbur shumë kohë, nëse do ta kishim vendosur për emrin më parë, do të kishte qenë vetëm për përdorim të jashtëm, thonë se tani do të marrim propozime gjithnjë e më të këqija…
– A e kemi zgjidhur problemin e emrit, mendojnë ata? Nuk ju kuptoj. A kemi përfitime nga ndryshimi i emrit? Kjo do të thoshte që tani duhet të jemi në BE apo të kemi një mirëkuptim. A keni qenë në Greqi kohët e fundit? A është shkruar diku? dhe kështu, Shkupi, IRJM në tabelat nuk janë ndryshuar. A janë miratuar tri memorandumet? Nuk janë miratuar. Atë të dytën, pjesë e Marrëveshjes së Prespës, mbi marrëdhëniet në arsim, në shkencë, në kulturë, në ekonomi… Ato dispozita që janë, le të themi, mbi përdorimin e emrit për verën, etj., nuk i shoh… Prisja që Greqia të ishte ajo që do t’i tregonte si Këshillit Europian ashtu edhe Bullgarisë, në BE, se çështja zgjidhet në Nenin 7. Të theksohet se nëse Neni 7 thotë se, për palën tjetër, emri Maqedoni është një territor, një popull me historinë, kulturën dhe gjuhën e vet, atëherë nuk duhet tani ta provojmë këtë me çdo fqinj, domethënë të arrijmë kompromise me çdo fqinj. Në fakt, mendoj se frymëzimi për Bullgarinë erdhi nga Marrëveshja e Prespës. Në vitin 1999. kishim një Marrëveshje me Bullgarinë, nuk kishte asnjë mënyrë për të regjistruar një pakicë atje, as për të formuar një komision!? Pse jo! Shikoni, a ka ndryshuar diçka! Kur na njohën në vitin 1993, edhe ata na kërkonin! Çfarë është kjo gjë e re që u shfaq papritur si problem? Rreziku nga ne, për të hyrë në BE?
Ndoshta paraqet rrezik për ta, ndoshta nuk dlshirojnë që ne të hyjmë?
– Nuk e di, atëherë problemi nuk është i yni. Është vetëm tek rregullat e BE-së që duhet të ndryshohen sa më shpejt të jetë e mundur.
Në Samitin e Hagës, ylli kryesor ishte Tramp, sigurisht. Presidenti amerikan është gjithmonë ylli kryesor në samitet e Hagës. A patët ndonjë takim të shkurtër me të, a ju la ndonjë gjë përshtypje të veçantë? Sepse publiku këtu komentoi kryesisht lapsusin tuaj në lidhje me J.D. Vance…
– Po. Fatkeqësisht, për fat të keq. Jo fjalimi im. Jo fjalimi im.
Të tilla janë rrjetet sociale.
– Por unë nuk shqetësohem për rrjetet sociale. Por, diçka tjetër, do ta them tani. Pas 7 ose 8 takimeve atë ditë, doja t’i nderoja të gjithë, kam dhënë një deklaratë të shkurtër. Megjithatë, u lund mundësia për t’u takuar me presidentin estonez,… po, jam i ftuar, do të shkoj në Estoni,… dhe ika menjëherë. Kur më pyetët për zotin Tramp… sigurisht, kur komentoni për diçka, imagjinoni, siç thotë titulli, një tjetër gafë. Është sikur bëj gafa çdo ditë. Unë jap mësim për sistemet politike dhe di për SHBA-në.
Ky ishte një lapsus, jo një gafë.
– Unë ligjeroj sistemet politike dhe di gjithçka për SHBA-në dhe di për Marco Rubion dhe sigurisht që di për J.D. Vance, por ajo që është e rëndësishme është se unë… a jua thanë të juajit? E korrigjova veten menjëherë. Edhe atje para meje, njëri prej tyre tha, ne ju kuptojmë dhe nuk do ta publikojmë këtë. Pas 20 minutash, më shkoi ndërmend, jo, çfarë thashë, jo, me sa njerëz u takova, jo, çfarë tezash paraqita, por kaq. Është e trishtueshme.
Prandaj ju pyeta për Trampin…
– A, duhet t’ju them, ai u soll shumë korrekt në Samit. Pse po e them këtë, sepse ai ishte ulur në tryezën e parë, unë isha ulur në tryezën e dytë, por skena ishte përpara nesh. Fjalimi i tij ishte shumë me qëllim të mirë.
Prandaj, sepse 5% pranuan.
– Pritni, pritni, por ata na fajësojnë edhe ne që kemi votuar për Rezolutën!
Faleminderit, zonja presidente, që ishe e ftuar në “Vetëm intervistë”.
