Presidentja Gordana Siljanovska-Davkova sot mirëpriti nxënës, mësimdhënës dhe profesorë nga shkollat e Shuto Orizarit, përkatësisht nxënës të shkollave nëntëvjeçare të shkollave “26 Juli” dhe “Vëllezërit Ramiz – Hamid” dhe nxënës të shkollave të mesme të shkollës “Shaip Jusuf”, si dhe studentë romë, me rastin e “Ditës Ndërkombëtare të Romëve”, 8 Prillit.
Duke theksuar se kjo ditë festohet që nga viti 1971, kur 8 prilli u shpall Dita Ndërkombëtare e Romëve në Kongresin e Parë të Romëve në Londër, Presidentja theksoi se një nga iniciatorët e kongresit ishte profesori Shaip Jusuf nga Shkupi, autor i gramatikës së parë rome.
Para të pranishmëve ajo nënvizoi se romët janë pjesë e pandashme e strukturës sonë shtetërore dhe shoqërore dhe do të mbeten gjithmonë të tillë.
Nuk është rastësi që natyra e tyre endacake gjeti paqen përkrah nesh në këto hapësira. Ata këtu ndërtuan shtëpinë dhe përkasin këtu. Na u bashkëngjitën në mbrojtjen e tij. Mbi 200 partizanë romë morën pjesë në luftën nacionalçlirimtare dhe antifashiste maqedonase dhe derdhën gjakun për lirinë, rikujtoi Presidentja.
Romët janë një nga bashkësitë më të cenueshme, theksoi ajo, por ne jemi një hap përpara të gjithëve në mbrojtjen e barazisë rome. Ne jemi i vetmi shtet në të cilin ata kanë një status të merituar kushtetues, një komunë që e qeverisin dhe në të cilën gjuha rome është gjuha zyrtare, partitë e tyre, një mundësi reale për deputetët dhe ministrat e tyre. Por kjo nuk mjafton, beson ajo. Duhen hapa të vërtetë dhe të guximshëm për të mbrojtur të drejtat e tyre dhe për të përmirësuar jetën e tyre.
“Një nga artistët tanë më të mëdhenj, Nikolla Martinoski, ka pikturuar shumë piktura të grave të bukura rome me fëmijë, duke na rikujtuar ato”, tha Presidentja.
Sipas saj, romët janë një popull me shpirt të shqetësuar, të pazbutur, liridashës dhe me nevojë të fortë jo vetëm për muzikë e vallëzim, por edhe për të provuar veten. Ata janë të modestë dhe kanë nevojë për pak për të qenë të lumtur. Ata duhet të kenë shanse më të mëdha në të gjitha fushat. Në ta fshihet shumë energji dhe kreativitet.
Ajo e përmendi urtësinë e legjendares Esma Rexhepova, e cila e kremtoi kulturën rome, por edhe maqedonase në mbarë botën. I citoi fjalët e saj të mençura dhe të sinqerta: “Romët janë kozmopolit, një popull fisnik dhe i mirë, nuk kanë pushtuar askënd, as kanë luftuar me askënd”. Ata duan të jetojnë së bashku, por vetëm nëse u jepet dora”.
“Ne u kemi dhënë njërën dorë, por na duhet edhe tjetra, nëse duam të jemi njerëz më të mirë dhe të ndërtojmë një shoqëri qytetarësh të barabartë. Pa romët , nuk ka rrëfim të suksesshëm demokratik maqedonas”, tha ajo.
Të nderuar qytetarë të bashkësisë rome,
Dje, më 8 Prill, e festuam Ditën Ndërkombëtare të Romëve. Me këtë rast dëshiroj t’i uroj edhe një herë të gjithë pjesëtarët e bashkësisë rome për festën e tyre të madhe. Dita ndërkombëtare lidhet me një banor të Shkupit, profesor Shaip Jusuf, autor i gramatikës së parë rome dhe një nga nismëtarët e Kongresit të Parë Botëror Rom të mbajtur në Londër në vitin 1971. Pikërisht në atë kongres historik u mor vendimi për shpalljen e 8 Prillit si Ditën Ndërkombëtare të Romëve.
Romët janë popull shpirti i të cilit përcaktohet nga liria. Si pjesë e pandashme e shoqërisë multietnike, shumëgjuhësore dhe multifetare maqedonase, bashkësia rome është gjithashtu e ngulitur në themelet e shtetit të lirë maqedonas. Rrallëkush kujton sot se mbi 200 partizanë romë morën pjesë në luftën nacionalçlirimtare dhe antifashiste maqedonase. Shumë prej tyre u sakrifikuan në emër të një bote më të drejtë pa paragjykime dhe standarde të dyfishta, një botë me të drejta dhe liri të njeriut. Teksti i Deklaratës së KAÇKM-së për të drejtat themelore të qytetarëve të Maqedonisë Demokratike e garanton barazinë e tyre. Ironia është se, edhe përkrah sakrificës së madhe, për shkak të marrëdhënieve të pabarabarta socioekonomike të trashëguara, bashkësia rome ka mbetur e margjinalizuar dhe e stigmatizuar.
Me këtë realitet përballem çdo ditë të punës sime në Kabinetin e Presidentit. Para meje e kam pikturën e artistit të madh Nikolla Martinoski. Është një foto e një nëne të dobët rome që mban fëmijën e saj në krahë. Vështrimi i saj është i fiksuar drejtpërdrejt tek ne. Nëpërmjet kësaj vepre, Martinoski e përballon publikun maqedonas me tablonë e shëmtuar të padrejtësisë sociale, me jetën e vështirë në margjinat e shoqërisë. Por, pothuajse nuk ka njeri në vendin tonë që të nuk është përballuar me imazhe të ngjashme, në rrugë dhe në udhëkryqet e qyteteve tona ku mbijetojnë ata që janë të padukshëm për sistemin. Dhe, nëse lihet e pakontrolluar, padrejtësia sociale dhe varfëria mund t’ua grabisin brezave të drejtën e njeriut për përparim dhe një jetë dinjitoze.
Prandaj, si shtet, ne jemi të detyruar të bëjmë gjithçka që kemi në dorë për të avancuar pozitën socioekonomike, arsimore, politike dhe kulturore të romëve. Tashmë ka disa përfitime. Romët kanë vetëqeverisjen e tyre lokale dhe përfaqësuesit në pushtetin legjislativ dhe ekzekutiv. Gjuha rome mësohet në shkolla dhe dëgjohet në valët e Radio Televizionit Maqedonas, si dhe në stacionet lokale televizive. Qeveria ka hartuar Strategji për përfshirjen e romëve.
Por kjo nuk është aspak e mjaftueshme. Kemi ende shumë punë përpara. Ende ka stereotipa dhe paragjykime që hedhin hije mbi peizazhin gjithëpërfshirës maqedonas. Potenciali i plotë i bashkësisë rome nuk është realizuar ende . Shumë romë janë ende në margjinat e shoqërisë maqedonase. Nevojitet shumë më tepër punë për të arritur qëllimin e dëshiruar: mundësitë dhe të drejtat e barabarta si parakusht për një jetë dinjitoze për çdo pjesëtar të bashkësisë rome në shtet.
Jam thellësisht e bindur se çelësi i integrimit qëndron te arsimi. Vetëm tri ditë më parë pata një takim jashtëzakonisht të frytshëm me Zëvendëssekretaren e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, znj. Amina Mohammed, e cila e vizitoi vendin tonë për të kryesuar takimin e Koordinatorëve të Përhershëm të Kombeve të Bashkuara nga rajoni i Evropës dhe Azisë Qendrore. Një nga temat qendrore të takimit tonë ishte pikërisht rëndësia e arsimit në përpjekjet për përfshirjen e bashkësive vulnerabile në shoqërinë maqedonase, veçanërisht të romëve.
Mesazhi im ishte se nëse dikujt i jepet besim dhe mundësi, atëherë ai ose ajo mund të zhvillohet dhe të lulëzojë në një person me integritet, në një profesionist të lartë, në një person solidar që do t’ia kushtojë jetën e tij/saj të mirës së përbashkët dhe interesit publik. E theksova shembullin e Doan Sulejmanoskit, master në të drejtën penale, të cilin e ftova të bëhet anëtar i Këshillit Rinor dhe i Komisionit për falje. Ndërkohë ai u bë edhe drejtor i shkollës së parë të mesme në Komunën e Shuto Orizarit, me emrin Shaip Jusufi. Kur e vizitova shkollën dy muaj më parë, u binda se ishte një vend ku nxënësit, me studim të zellshëm dhe besim të sinqertë në fuqinë e dijes, kanë fituar shumë çmime në sport, arte të bukura, gjuhë, oratori, aktrim, matematikë dhe në lëndën dhe disiplinën time të preferuar – drejtësinë. Suksesi në arsim thyen stereotipat dhe i motivon nxënësit që të përmirësohen.
Idhulli më i madh i Doanit është aktivisti për të drejtat civile, dr. Martin Luther King. Në një rast, ai tha se “e gjithë jeta është e ndërlidhur. Të gjithë njerëzit janë të endur në një rrjetë të pashmangshme bashkimi, të endur në një sixhade fati. Çfarëdo që prek një person drejtpërdrejt, indirekt i prek të gjithë. Unë nuk mund të jem kurrë ajo që duhet të jem derisa ti të jesh ai që duhet të jesh dhe ti nuk mund të jesh kurrë ai që duhet të jesh derisa unë të jem ajo që duhet të jem…Kjo është struktura e ndërlidhur e realitetit.” Këto fjalë të Martin Luther King janë universale dhe të zbatueshme për çdo shoqëri, duke përfshirë edhe shoqërinë maqedonase.
Dhe këtë ndërlidhet me urtësinë e Esma Rexhepovës sonë, e cila në një rast ka thënë: “Romët janë kozmopolit, një popull fisnik dhe i mirë, ata nuk kanë okupuar apo luftuar kurrë me askënd. Ata duan të jetojnë së bashku, por vetëm nëse dikush u jep një dorë”. Ne e kemi dhënë atë dorë dhe duhet të jemi krenarë për atë që kemi arritur dhe të përpiqemi të jemi më të mirë – të ndërtojmë një shoqëri të qytetarëve të barabartë. Kurse, romët janë pjesë e pandashme e historisë sonë të suksesit maqedonas.
