Presidentja Gordana Siljanovska Davkova, sot mbajti fjalimin e saj në rastin e shënimit të 2 gushtit – Ilindenit, Ditës së Republikës në Meçkin Kamen në Krushevë.
Ajo theksoi luftën shekullore maqedonase për një shtet të pavarur dhe sovran, vlerat dhe parimet themelore që janë të përfshira në Manifestin e Krushevës si Magna Carta Libertatum.
Për Presidenten Siljanovska Davkova, ligjshmëria dhe legjitimiteti i Republikës së pavarur dhe sovrane të Maqedonisë që nga viti 1991, si shprehje e së drejtës për vetëvendosje, është i padiskutueshëm.
Presidentja Siljanovska Davkova riafirmoi vendosmërinë për të arritur qëllimin e europianizimit sipas kritereve të Kopenhagenit deri në vitin 2030.
Në vazhdim është fjalimi integral i Presidentes Siljanovska Davkova.
Të dashur qytetarë,
Të dashur pasardhës të ushtarëve të Ilindenit që dhanë jetën e tyre për liri dhe atdhe,
Të nderuar Shkëlqesi,
Në këtë festë festash, kujtojmë luftën shekullore maqedonase për një shtet të pavarur dhe sovran. Vlerat dhe parimet e saj themelore, të shkruara me gjak në Magna Carta Libertatum sublime – Manifestin e Krushevës: liri ose vdekje, drejtësi, barazi dhe bashkëjetesë.
Këtu, në Meçkin Kamen, Pitu Guli dhe bashkëluftëtarët e tij u sakrifikuan për ta, duke u detyruar të gjitha gjenerata të mëvonshme maqedonase për mirënjohje të përjetshme, të përjetësuar në himnin para të cilit qëndrojmë me respekt edhe sot!
Me sa duket nuk ka njeri që nuk e ka pyetur veten: Si gjetën rrugën idealet e përjetshme republikane në manifestin tonë? Ku janë rrënjët e Kryengritjes së Ilindenit dhe Republikës sonë të Krushevës?
Më lejoni t’ju kujtoj. Në vitin 1834, revolucionari italian Giuseppe Mazzini i paraqiti një grup të intelektualëve të rinj progresivë një vizion për një Europë të popujve, jo të dinastive. Përmes shoqërisë sekrete “Europa e Re”, ata synonin të mobilizonin forcat reformiste europiane me një qëllim themelor: të përmbysnin regjimet e vjetra të perandorive dhe monarkive reaksionare dhe të krijonin një rend të ri europian më të drejtë, me republika të lira dhe demokratike me qytetarë të barabartë, jo nënshtetas, me të drejta dhe liri njerëzore të garantuara, jo me privilegje trashëgimore. “Europa e Re” donte të ngjallte besim në të drejtën e vetëvendosjes dhe t’u ndihmonte popujve të nënshtruar të Europës nga Baltiku deri Ballkan të çliroheshin nga sistemet e kalbura dhe të hynin në qeverisjen shtetërore republikane.
Me Mazzini-n, si lajmëtar dhe nxitës, filloi pranvera e popujve europianë. Si armik i madh i nacionalizmit agresiv asimilues, ai ishte mbështetës i patriotizmit integrues republikan. Ai e kuptonte kombin si një bashkësi demokratike të qytetarëve të lirë, të barabartë para ligjit, të bashkuar rreth të mirës së përbashkët. Për të, funksioni themelor i shtetit nuk është mbrojtja e statusit të privilegjuar të një pakice, por barazia e të gjithëve, pavarësisht nga përkatësia.
Mazzini nuk njihet vetëm si promovues dhe mbrojtës i epokës së re të shteteve – kombeve demokratike, por edhe si një iniciues dhe avokat i zjarrtë i krijimit të Shteteve të Bashkuara Europiane me politikë të jashtme parimore, shenja kryesore e së cilës është zgjidhja e mosmarrëveshjeve në mënyrë paqësore.
Sot, idetë e tij pranohen përgjithësisht, por në kohën e tij, ato konsideroheshin të rrezikshme dhe heretike. Edhe pse i burgosur dhe i persekutuar, Mazzini vazhdimisht i kujtonte popullit: “Ju jeni zotërinjtë e vërtetë të vendit tuaj. Ju jeni interpretuesit e vetëm të mënyrës suaj të jetesës.” Regjimet e vjetra u përpoqën më kot të joshnin ose frikësonin masat, me qëllim që të mbronin pozicionet e tyre. Koha e regjimeve të vjetra ka kaluar.
Marshimit të pandalshëm të popujve europianë drejt lirisë iu bashkuan revolucionarët maqedonas, të udhëhequr nga njeriu, emri dhe vepra e të cilit janë një frymëzim i përjetshëm dhe i pashtershëm maqedonas – Goce Dellçev.
Edhe pse lindi vetëm dy muaj para vdekjes së Mazzinit, Delçevi u rrit për t’u bërë një njeri gjigant, një nga përfaqësuesit më të qëndrueshëm të ideve të tij. Si mësues në Novo Selo të Shtipit, Goce u fliste me pasion studentëve dhe bashkatdhetarëve të tij rreth veprës së Mazzinit, rreth Republikës së tij jetëshkurtër Romake revolucionare të vitit 1848 dhe rreth Komunës së ardhshme të Parisit të vitit 1871. Ai u admirua aq shumë nga idealet e “Europës së Re” saqë i përshëndeti miqtë e tij italianë, nëpërmjet të cilëve i armatosi kryengritësit maqedonas, me thirrjen: “Viva Garibaldi, viva Mazzini!”
Si Dellçevi ashtu edhe Mazzini kishin besuar fuqimisht se populli mund të çlirohej vetëm me forca të veta, nëpërmjet kryengritjes së tyre të brendshme, pa ndërhyrje nga jashtë. Delçevi nuk donte dhe nuk besonte në një kryengritje me njerëz që do ta braktisnin që në dështimin e parë, por në një revolucion qytetarësh të aftë për t’u përballur me të gjitha sfidat dhe tundimet e një lufte të vështirë dhe afatgjatë, siç priste ai.
Ashtu si Mazzini përshkoi Europën, duke përhapur idenë e republikave demokratike, ashtu edhe Dellçevi përshkoi atdheun e tij kudo, duke përgatitur popullin për një kryengritje dhe për një republikë maqedonase.
Dhe, së fundmi, ashtu siç ëndërronte Mazzini për federatën europiane të republikave, ashtu bënin edhe aktivistët maqedonas: Goce Dellçev, Gjorçe Petrov, Dame Gruev, Jane Sandanski, Dimo Haxhi Dimov, Anastas Kocarev dhe Dimitrija Çupovski, të cilët mbështesnin federatën ballkanike të republikave.
Prandaj, Mihail Gerxhikov, një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të Goces, dëshmoi se “Goce Dellçev ishte për kauzën revolucionare maqedonase ajo që Levski ishte për popullin bullgar dhe Mazzini ishte për popullin italian”. Dellçevi, si tribun i popullit dhe për popullin, arriti ta përhapte midis popullit idenë e fuqishme autentike për një republike të lirë maqedonase.
Në maj të vitit 1903, menjëherë pas vdekjes së Goce-s, Nikola Karev dha një intervistë për gazetën greke “Akropolis”. I pyetur se çfarë dëshirojnë në të vërtetë revolucionarët maqedonas, ai u përgjigj drejtpërdrejt: “ne duam një Republikë”.
Të nderuar bashkëqytetarë,
Pse është e rëndësishme të kujtojmë këtë lidhje të thellë midis republikanizmit maqedonas dhe atij europian? Sepse Kryengritja e Ilindenit dhe Republika e Krushevës nuk janë fenomene të izoluara, ballkanike, lokale, por filiza të vona të pranverës europiane të popujve të shekullit të 19-të. Kryengritja e fundit popullore që u përgatit në shekullin e 19-të, Kryengritja e Ilindenit, i dha jetë dhe themeloi republikën e parë demokratike të shekullit të 20-të – Republikën e Krushevës! Republika e Krushevës është motra e vogël e Republikës Romake të Mazzinit dhe Komunës së Parisit. Ajo ndan me to të njëjtat ideale, të njëjtat pikëpamje lidhur me organizimin dhe qeverisjen, por edhe të njëjtin fat.
Republika e Krushevës ishte demokratike, përfshirëse ndaj popujve të ndryshëm, por edhe një krijim shtetëror afatshkurtër. Megjithatë, nuk duhet të anashkalohet se ajo është lajmëtari i vërtetë i republikës së re maqedonase: Maqedonia Asnomike!
T’ju kujtoj: nuk është rastësi që në Ditën e Ilindenit të vitit 1944, Panko Brashnarov hapi sesionin e parë shtetformues të KAÇKM-së, duke kujtuar “oazën e Maqedonisë së lirë – Republikën e Krushevës”. Nuk është rastësi që Manifesti i KAÇKM-së bën thirrje për vazhdimësi me epopenë e Ilindenit dhe Republikën e Krushevës. Nuk është rastësi që idealet republikane dhe demokratike të Manifestit të Krushevës janë të ngulitura në dokumentet e KAÇKM-së dhe përmes tyre në themelet e shtetit popullor maqedonas që doli në Luftën Çlirimtare Popullore!
Revolucionarët maqedonas, emigracioni progresiv, MANAPO, luftëtarët spanjollë dhe pjesëmarrësit në luftën çlirimtare dhe antifashiste popullore janë fëmijët e “Europës së Re”, një Evrope demokratike!
Prandaj, për ne, më shumë se për shumë kombe të tjera, Republika është sinonim i lirisë, i ligjit, i drejtësisë dhe i barazisë!
Të dashur bashkëqytetarë dhe të ftuar,
Republika ekziston për të mirën e përbashkët, për hir të të gjithë qytetarëve, pavarësisht nga çdo përkatësi, për të na mundësuar të përparojmë bazuar në njohuri, aftësi dhe përpjekje, dhe jo në bazë të privilegjeve dhe lidhjeve të statusit.
Republika e pavarur dhe sovrane e Maqedonisë doli ligjërisht dhe legjitimisht në vitin 1991, në përputhje me të drejtën e vetëvendosjes së çdo populli, të garantuar në Kushtetutën e RSFJ-së për gjashtë popujt përbërës dhe republikat e tyre, si anëtarë të barabartë të Federatës, në të cilën gjuha maqedonase ishte një nga tre gjuhët zyrtare, si dhe në bazë të rezultateve të referendumit të 8 shtatorit 1991, sipas të cilit 1.132.981 votues, ose 75,74% e elektoratit, votuan “pro”, 1.079.308 ose 72,74% u deklaruan “pro”, rezultati më i lartë në çdo shtet të ish-Jugosllavisë nga ata të regjistruar në Listën e Votuesve, ose 95,26% e atyre që dolën në votim.
Nuk është rastësi që në Nenin 1 të Kushtetutës, Republika e Maqedonisë u promovua si shtet sovran, i pavarur, demokratik dhe social: U përcaktuan qëllimet e saj themelore: sundimi i ligjit si sistem themelor i qeverisjes, realizimi i të drejtave të njeriut, liritë civile dhe barazia kombëtare, paqja dhe bashkëjetesa. A ju kujtojnë këto parime diçka? Të Manifestit të Krushevës.
Një vështrim i thelluar i shtetit zbulon në vitet dhe dekadat e kaluara: korrupsion dhe krim të organizuar endemik, institucione të dobëta, parti të forta dhe individë të fuqishëm, vendimmarrje jashtëinstitucionale, partokraci, si kërcënim për demokracinë parlamentare, administratë partiake dhe të politizuar. Përgjegjësia e pandëshkuar dhe pandëshkueshmëria kanë rrënuar gjyqësorin, kanë degraduar mjedisin, kanë prishur marrëdhëniet ndëretnike dhe ndërpersonale, kanë prodhuar fatkeqësi dhe tragjedi, kanë nxitur përçarje rreth çështjeve me interes kombëtar, për të cilat uniteti duhet të jetë imperativ!
Të rinjtë më premtues, maqedonas, shqiptarë, turq, serbë, romë, vllehë, boshnjakë dhe të tjerë, kanë emigruar masivisht në kërkim të një vendi të mirë për të jetuar. Midis tyre, për shkak të ndarjes sonë artificiale nga BE-ja, për arsye ekonomike, ka edhe bashkëqytetarë tanë që po synojnë shtetësinë e fqinjëve tanë, anëtarë të Bashkimit Europian, gjë që zgjon orekset nacionaliste ndaj nesh.
Sa më sipër thotë se nuk duhet të harrojmë idealet e drejta të atyre që adhurojmë dhe festojmë sot. Kjo është arsyeja pse po ju kujtoj ata.
Të nderuar,
Është koha për një pranverë të re për republikën tonë maqedonase, për kthim në rrënjët e saj republikane. Çfarë do të thotë kjo? Qytetarët maqedonas presin të paktën dy gjëra nga republika e tyre – liri dhe drejtësi. Kur flas për liri, nuk kam parasysh vetëm lirinë politike, por edhe lirinë ekonomike, akademike, kulturore, sociale…
Kur flas për drejtësi, nuk kam parasysh vetëm gjyqësorin, por edhe drejtësinë sociale, ekologjike dhe gjeneracionale.
Nuk duhet të shpikim se parakushtet për liri dhe drejtësi janë sundimi i ligjit dhe barazia para ligjit.
Nëse i referohemi Manifestit të Krushevës, duhet t’i qëndrojmë besnikë idesë së tij themelore se bashkëjetesa midis popujve të ndryshëm krijohet vetëm në prani të drejtësisë dhe lirisë. Prandaj, duhet të zhdukim barërat e këqija të korrupsionit dhe krimit. Askush nuk duhet të jetë i paprekshëm, pavarësisht nëse bëhet fjalë për ish-politikanë apo zyrtarë aktualë, gjyqtarë apo biznesmenë me ndikim. Që drejtësia të mos jetë selektive dhe të arrijë në kohë, nevojiten reforma të përshpejtuara dhe të thella në gjyqësor dhe ato fillojnë me një kornizë ligjore europiane, por edhe me kritere europiane të rekrutimit, si dhe me standarde europiane të funksionimit dhe llogaridhënies.
Ne duhet të jemi gjithëpërfshirës ndaj njerëzve të ndryshëm, me solidaritet ndaj më të prekshmëve dhe mikpritës ndaj më të mirëve. Kemi nevojë për një sistem shëndetësor të përshtatuar sipas nevojës së shëndetit të pacientëve dhe kombit, nëse dëshirojmë që ai të jetë i shëndoshë. Për mendjet kreative nevojiten investime në arsim dhe shkencë, në kërkim, në zhvillim dhe digjitalizim.
Këto ditë, republika jonë është në flakë. Për më pak zjarre në pyje, na duhet jo vetëm një sistem ligjor, por edhe një sistem institucional efikas, njerëz të vërtetë në pozicione të rëndësishme, një dimension i integruar parandalues dhe vullnetar, masa nxitëse për zjarrfikësit, zjarrfikësit dhe vullnetarët. Dhe këto aktivitete janë në zbatim. Për të mbrojtur shëndeti i njerëzve dhe natyra, duhet t’i japim fund deponive të paligjshme dhe djegies së tyre, por edhe të kemi kontroll mbi djegien.
Kemi nevojë nga reforma të thella dhe thelbësore në çdo fushë sipas shkallës europiane: me liri dhe të drejta të mbrojtura, me sundimin e ligjit dhe një luftë pa kompromis kundër korrupsionit; me partneritete strategjike me vende me vlera dhe interesa të përbashkëta; me institucione të pavarura dhe funksionale; me ekonomi konkurruese dhe me investime kapitale; me një kulturë politike pjesëmarrëse.
Për këtë qëllim, ne përpiqemi për anëtarësim në Bashkimin Europian sepse për mua është gjithashtu ide e “Evropës së Re”.
Një pyetje legjitime është nëse dhe në çfarë mase Bashkimi Europian i sotëm, domethënë përfaqësuesit e tij më të lartë, janë në përputhje me idealet e krijuesve dhe themeluesve të tij konceptualë. Më duket se fantazmat ose hijet e Evropës së vjetër, të së kaluarës, nuk janë gjithmonë një e kaluar e largët ose sikur agojnë në mënyrë të papritur. Është treguar se BE-ja nuk është imune ndaj krizës së lidershipit dhe deficitit demokratik. Përkundrazi, edhe ne i njohim ato.
Le t’i kthehem Ilindenit. Gjenerata e Ilindenit u përball me dy Europa: Europa e vjetër e fuqive të mëdha që llogaritën me indiferencë se si ta ndanin mollën e sherrit në Ballkan, por edhe Europa e re e publikut liberal dhe demokratik, e burrështetasve si: William Gladstone dhe letra e tij e famshme e vitit 1897 drejtuar Greqisë, Serbisë dhe Bullgarisë për zgjidhjen e çështjes maqedonase, ose e Edward Boyle, presidentit të Komitetit Ballkanik, ose e Anatole France, Roger Casement dhe Herman Wendel, Victor Berard dhe Bernard Shaw, James Bryce që shprehu miqësi me maqedonasit gjatë Kryengritjes së Ilindenit, profesori i famshëm i së drejtës kushtetuese. Noel Buxton dhe librave të tij për popullin maqedonas, të gjithë atyre që organizuan tubime pro-maqedonase, shkruan apele dhe peticione drejtuar qeverive të tyre duke kërkuar liri dhe drejtësi për popullin maqedonas.
Edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, gjenerata antifashist u përball me dy Europa: atë pushtuese dhe atë antifashiste e partizane, që ka luftuar për një rend të ri, fryt i të cilit në vitin 1945 ishte Organizata e Kombeve të Bashkuara, e cila këtë vit, e margjinalizuar dhe e përballur me luftëra, feston tetëdhjetë vjetorin e saj, megjithëse u krijua si një projekt paqeje dhe antikolonial dhe mori Çmimin Nobel për Paqen, lufta po ndodhet.
Edhe sot, shoh mbetje të Europës së vjetër: të lodhur nga zgjerimi, ndonjëherë duke kërkuar prej neve “lëshime të guximshme”, pa pasur guximin të kundërshtojë standardet e dyfishta; një Europë që ndonjëherë lejon disa anëtarë të bilateralizojnë integrimin tonë dhe toleron bllokimet për shkak të identitetit dhe çështjeve historike; një Europë që ndonjëherë ndryshon rregullat e lojës me kërkesën e një anëtari ose në mes të lojës; një Europë që ndonjëherë toleron anashkalimin e vlerave dhe parimeve themelore të mishëruara në dokumentet themelore: Traktati i Bashkimit Europian, Traktati i Lisbonës, Karta e të Drejtave Themelore. Edhe pse aktet kushtetuese e detyrojnë Bashkimin ta respektojë “diversitetin e pasur kulturor dhe gjuhësor”, “identitetin kombëtar dhe kulturor”, “dinjitetin dhe integritetin” e Europës, sepse me krenari e përcakton veten si “unitet në diversitet”, ndonjëherë mbyll sytë dhe hesht përballë shkeljes së tyre në interes të unitetit dhe paqes në shtëpinë europiane!
Të nderuar bashkëqytetarë,
Është e çuditshme, në emër të lirisë së mendimit dhe shprehjes së tij, të dëgjoni parlamentarë europianë që kontestojnë identitetin maqedonas, 100 vjet pas shtypjes së alfabetit për fëmijët maqedonas në Athinë në vitin 1925, nën presionin e Lidhjes së Kombeve! Lexoni alfabetin. Pse nuk festohet 100-vjetori i miratimit të alfabetit? pyes unë. Të nderuar bashkëqytetarë, është e pakuptueshme që parlamentarë në mes të Parlamentit Europian, i cili për mua është, dhe unë i mësoj nxënësit e mi të jetë, një shkollë e demokracisë europiane, t’ju kualifikojnë si një popull të ri dhe një shtet të ri, me një gjuhë moderne dhe një identitet modern. Nuk ishte shumë moderne 100 vjet më parë.
Ne nuk turpërohemi nga fakti që me forcën tonë, pas një lufte shekullore, e kemi fituar shtetësinë në vitin 1944 dhe se u ndamë në mënyrë paqësore nga RSFJ-ja dhe fituam pavarësinë në vitin 1991. Përkundrazi. Nuk ka njolla të zeza në historinë tonë, nuk kemi kryer hakmarrje, asimilime dhe deportime. Si një popull i vogël, i guximshëm dhe paqedashës, ne gjithmonë kemi qenë në anën e drejtë të historisë, në anën e lirisë, në anën e antifashizmit, në anën e antikolonializmit.
Ne nuk jemi një pemë pa rrënjë. Liria dhe republika jonë janë të rrënjosura në pranverën europiane të popujve, në vizionet demokratike dhe humane të “Europës së Re”. Dhe për këtë arsye, atyre që na thonë “ju jeni një popull i ri me një shtet të ri”, ne do t’u përgjigjemi se jemi fëmijë të vizionit të Goethe-s për “Evropën e “, Rrënjë Europë të bashkuar dhe të botës si një fushë për konkurrencë kulturore të popujve!
Pavarësisht se sa e vështirë është për ne, nuk duhet të dekurajohemi nga pengesat. Ne kemi mbijetuar dhe kemi kapërcyer probleme edhe më të vështira. Nuk jemi vetëm. Kemi miq – demokratë që respektojnë të drejtën tonë për identitet kombëtar dhe kulturor, për dinjitet dhe integritet civil sepse ata vetë e duan dhe e shijojnë atë. Unë besoj në mbështetjen dhe ndihmën e tyre. Ata nuk kanë frikë të nxjerrin në pah dhe të kundërshtojnë standardet e dyfishta dhe përpjekjet anakronike për të rishikuar historinë.
Ne nuk po heqim dorë nga rruga natyrale drejt anëtarësimit në BE, sepse gjithmonë kemi qenë pjesë e Europës: gjeografikisht, historikisht dhe kulturorisht, dhe pse jo edhe politikisht. Thënë thjesht, ne popujt dhe kombet e Ballkanit kemi qenë, jemi dhe do të mbetemi europianë.
Jemi të vendosur fort, siç ishte qëllimi europian, që deri në vitin 2030 të arrijmë qëllimin, të evropianizuar sipas shkronjës së Kritereve të Kopenhagës!
Të nderuar bashkëqytetarë,
Në vitin 1943, në 40-vjetorin e Kryengritjes së Ilindenit dhe Republikës së Krushevës, shtypshkronja partizane “Goce Delçev” botoi përmbledhjen “Këngët Nacionalçlirimtare Maqedonase”, të redaktuara nga Koço Racin. Midis tyre, ka një që pasqyron më së miri thelbin e mesazhit të sotëm. Ja se si përfundon kënga me të cilën partizanët maqedonas u gëzuan.
“Dhe një mbretëri e huaj nuk do të ekzistojë
Në atdheun tonë të dashur
Dhe ne do të themelojmë një Republikë
Dhe ne do të fitojmë lirinë.”
Për shumë vite që do të vijnë, Ilindeni të festohet nga të gjithë ne, pavarësisht nga përkatësia jonë!
Republika Maqedonase, e ngjizur këtu në Krushevë, qoftë e përjetshme!
Liria jonë qoftë e përjetshme! Le të luftojmë për rrugën evropiane dhe për shtëpinë evropiane!
Faleminderit.
