Të nderuar qytetarë,
I nderuar Kryetar i Kuvendit, Z. Gashi,
I nderuar Kryeministër, Z. Mickoski,
Të nderuar deputetë,
Të nderuar ministra,
Të nderuar përfaqësues të pushtetit gjyqësor,
Të nderuar përfaqësues të bashkësive fetare,
I nderuar Shef i Shtabit të Përgjithshëm,
I nderuar President i ASHAM-it, Akademik Popov,
Të nderuar përfaqësues të trupit diplomatik,
Përfaqësues të mediave, zonja dhe zotërinj,
Si bartës të legjitimitetit të drejtpërdrejtë, unë dhe ju kemi një qëllim aristotelian: të kontribuojmë në krijimin e një të mire të përbashkët dhe një shoqërie më të mirë, si përmes pjesëmarrjes në jetën politike, ashtu siç këshilluan Jean-Jacques Rousseau dhe John Stuart Mill. Por, politika kërkon dialog dhe marrëveshje, debat me argumente dhe jo dhunë të zhveshur fizike ose verbale. Fatkeqësisht, politika reale nuk ka asgjë të përbashkët me artin, por, e bazuar mbi pushtet, funksionon sipas formulës: “Politika: kush fiton çfarë, kur dhe si”, për të cituar titullin e veprës së Harold Lasswell!
Për herë të katërt këtë vit, kam mundësinë të flas para anëtarëve të parlamentit, pas fjalimit në Seancën Solemne, me rastin e festimit të 8 Marsit, në paraqitjen në Këshillin Kombëtar për Integrimin Europian, në Komisionin për Çështjet Evropiane dhe prezantimin para Komisionit për Mundësi të Barabarta për Gratë dhe Burrat. Jam këtu, në frymën e ndarjes së pushteteve, si përfaqësuese e të gjithë qytetarëve, duke personifikuar unitetin kombëtar, për të paraqitur atë që u bë në vitin 2025, vështirësitë me të cilat u përballa dhe hasa, arritjet, problemet e pazgjidhura, sfidat para meje dhe para juve, madje edhe zgjidhjet.
Unë flas në cilësinë e Presidentes së Republikës, funksion që nuk i përket vetëm individit, por shtetit; funksion që nuk rrjedh vetëm nga autoriteti personal, por nga besimi i qytetarëve; funksion që nuk duhet të ndajë, por të bashkojë. Presidenti nuk është vetëm një kategori kushtetuese, por simbol i së përbashkëtës, i vazhdimësisë dhe i dinjitetit të një kombi. Kur Presidenti përfaqëson shtetin brenda dhe jashtë vendit, ai nuk flet vetëm në emrin e tij, por në emër të qytetarëve, të të fortëve dhe të prekshmëve, të atyre që janë të zhurmshëm, por edhe të atyre që heshtin, madje edhe pa u vënë re. Zyra presidenciale është para se gjithash nj[ detyrim: detyrim për ligjin dhe drejtësinë, për përmbajtjen, për parimin dhe për kujdesin për çdo qytetar.
Unë e kuptoj këtë zyrë si një pikë lidhjeje midis institucioneve dhe qytetarëve, midis së kaluarës dhe së ardhmes, midis kohezionit të brendshëm dhe përfaqësimit të jashtëm. Presidenti personifikon shtetin, por shteti jeton përmes popullit.
Prandaj, puna ime është udhëhequr gjithmonë nga bindja se institucionet ekzistojnë për qytetarët, dhe jo anasjelltas.
Presidenti nuk duhet të jetë i distancuar, i paprekshëm ose i mbyllur në protokoll. Përkundrazi, ai duhet të jetë i arritshëm, i pranishëm dhe njerëzor.
Qytetarëve, universiteteve, OJQ-ve dhe shumë grupeve të tjera shoqërore iu dha qasje e lirë dhe e drejtpërdrejtë tek unë, jo si formalitet, por si mundësi thelbësore për të diskutuar çështjet që na shqetësojnë. Nuk ishte një gjest simbolik, por më tepër ndërmarrje e detyrimit konkret për të transferuar problemet te institucionet kompetente dhe për të monitoruar zgjidhjen e tyre.
Unë besoj se kohezioni shoqëror nuk ndërtohet me rezoluta dhe deklarata, por me njohje. Prandaj, Presidenti duhet të jetë i pranishëm aty ku festohen sukseset: të nxënësve dhe studentëve më të mirë, të shkencëtarëve, artistëve, atletëve. Kur shteti njeh më të mirët e tij, ai dërgon një mesazh të qartë se puna, dija dhe përsosmëria janë vlera që nuk mbeten të padukshme.
Në këto takime, unë veproj si një qytetar që mund të arrihet, që dëgjon, simpatizon dhe kupton. Vetëm në këtë mënyrë institucioni fiton një fytyrë njerëzore dhe besimi bëhet real, jo një kategori formale.
Humanizmi dhe solidariteti nuk janë koncepte abstrakte. Ato janë vlera themelore që duhet të përkthehen në politika dhe praktika, veçanërisht kur bëhet fjalë për personat me aftësi të kufizuara, anëtarët e komuniteteve më të vogla dhe të gjithë ata që tradicionalisht janë të përjashtuar nga proceset e vendimmarrjes.
Shpesh them se nuk ka “persona me aftësi të kufizuara”, por përkundrazi një shtet me aftësi të kufizuara, i cili nuk di të njohë dhe të përdorë energjinë, kreativitetin dhe aftësitë e të gjithë qytetarëve të tij. Kur heqim barrierat fizike, institucionale dhe mendore, atëherë shoqëria bëhet më e fortë. Përfshirja është një kusht për pjekurinë demokratike.
Të nderuar,
Fatkeqësisht, viti 2025 do të mbetet i gdhendur në mendjet dhe zemrat tona si viti i tragjedisë së tmerrshme në Koçan. Të gjithë ne do ta mbajmë traumën e tragjedisë që vrau 63 bashkëqytetarë tanë, bij dhe bija, prindër dhe miq, për gjithë jetën. Me zjarrin në diskotekën në Koçan, doli në sipërfaqe fytyra e shëmtuar e vendimmarrjes spontane, injorimit të procedurave, mungesës së kontrollit sistemik, por edhe e kulturës së pandëshkueshmërisë dhe standardeve të dyfishta.
Ka momente kur një vend ndalet para vetes. Tragjedia në Koçan ishte pikërisht një moment i tillë, një moment tronditjeje kombëtare, pikëllimi dhe traume kolektive dhe rivlerësimi të thellë. Në ato ditë, ne ndjemë brishtësinë e jetës njerëzore, por edhe fuqinë e solidaritetit. Një numër i madh i vendeve miqësore reaguan tepër shpejt dhe me vetëmohim, të udhëhequr jo nga interesi, por nga humaniteti. Ekipet mjekësore, aeroplanët dhe helikopterët e përgatitur, objektet shëndetësore të hapura dhe aktivizimi i Mekanizmit Europian të Mbrojtjes Civile dërguan një mesazh të qartë: në momentet më të vështira, nuk jeni vetëm.
Ato vende jo vetëm që na ndihmuan, por edhe ndanë dhimbjen tonë. Shqetësimi i tyre u bë ilaçi ynë i përbashkët. Solidariteti i tyre do të mbetet i gdhendur në kujtesën kolektive të popullit tonë si provë se njerëzimi nuk njeh kufij.
Reagimi i shpejtë i fqinjëve tanë ishte veçanërisht i rëndësishëm. Në një kohë kur marrëdhëniet politike shpesh janë të ngarkuara nga keqkuptimet, tragjedia na kujtoi një të vërtetë të thjeshtë: gjeografia nuk mund të ndryshohet, por njerëzimi mund të kapërcejë të gjitha barrierat. Solidariteti i treguar forcoi më tej lidhjet miqësore midis popujve të rajonit.
Por, Koçan nuk ishte vetëm tragjedi. Ajo ngjarje na çoi në murin e turpit, dhe pastaj në mundësinë e katarsis, sepse kjo tragjedi nuk ishte vetëm një akt fatkeqësie, por edhe i dështimeve sistemike. Toleranca e korrupsionit, mosndëshkimi i krimit dhe llogaridhënia institucionale rrisin rrezikun deri në pikën e katastrofës. Në rastin e Koçanit, nuk po flasim vetëm për ligjin, por për drejtësinë, etikën dhe moralin.
E kuptoj dhimbjen e familjeve të viktimave, e kuptoj zemërimin dhe tërbimin e tyre të justifikuar. Kërkesat e tyre për të vërtetën, për përgjegjësinë dhe për drejtësinë janë absolutisht legjitime. E vetmja mënyrë ligjore që shteti të plotësojë kërkesat legjitime të familjeve është nëpërmjet respektimit të Kushtetutës dhe ligjeve. Veprimet jashtësistemike nuk mund të japin fryte sistemike. Prandaj, duhet t’i lëmë prokurorët të qetë për të akuzuar, avokatët mbrojtës për të mbrojtur dhe gjyqtarët për të gjykuar. Partitë dhe politikanët duhet të ndalojnë grindjet e tyre të përditshme politike në kurriz të punës së gjykatës dhe dhimbjes së familjeve.
Ne nuk mund t’i kthejmë të dashurit e tyre. E vetmja gjë që mund të kthejmë është besimi se drejtësia është e mundur në vendin tonë. Prandaj, ky gjyq është testi që do të vlerësojë vendosmërinë dhe gatishmërinë e shtetit për reforma gjyqësore, për gjyqësorin europian, për sundimin e ligjit në realitet, dhe jo vetëm deklarativisht, në letër. Nga ky proces do të varet nëse gjyqësori do ta fitojë apo do ta humbasë përgjithmonë besimin e qytetarëve maqedonas.
Koçani tregon se sundimi i ligjit dhe zhdukja e korrupsionit nuk është çështje teknike, por çështje jete apo vdekjeje.
Nuk është rastësi që negociatat për anëtarësim në Bashkimin Europian fillojnë dhe mbarojnë me sundimin e ligjit, me një gjyqësor të pavarur dhe funksional dhe me luftën kundër korrupsionit. Ato janë thelbi i reformave europiane, të cilat nuk janë lëshime ndaj Brukselit, por detyrim ndaj qytetarëve maqedonas.
Pajtohem me gjetjet në lidhje me rëndësinë e kritereve të Kopenhagës. Por pjesë të tyre, siç e kam thënë tashmë këtu, flasin jo vetëm për të vlerësuarin, por edhe për vlerësuesin. Ndërsa raporti konfirmon se kemi një ekonomi të qëndrueshme, përputhshmërinë teknike më të lartë me legjislacionin europian në rajon dhe përputhshmëri njëqind për qind me politikën e jashtme dhe të sigurisë europiane, megjithatë, vlerësimi që dominon është: “progres i kufizuar”.
Sipas raporteve të Bashkimit Europian, vendi u vlerësua më së miri në periudhën 2017-2020, kur, më lejoni t’ju kujtoj, u nënshkruan dhe u ratifikuan Traktati i Miqësisë, Fqinjësisë së Mirë dhe Bashkëpunimit me Bullgarinë dhe Marrëveshja e Prespës me Greqinë. Prandaj, pengesa e vërtetë në rrugën tonë europiane nuk janë kriteret e Kopenhagës, as reformat, por pranimi i zgjidhjeve dhe kushteve që nuk lidhen me sundimin e ligjit.
Çfarë tjetër është kërkesa e re për “gatishmëri politike për anëtarësim” ose “pjekuri politike”, nëse jo një kriter i ri politik de facto i futur për të matur aftësinë e vendit kandidat për të ndërtuar një konsensus të qëndrueshëm politik për anëtarësim në BE, në një mjedis polarizimi të thellë politik dhe partiak?
Në rastin e integrimit europian të Maqedonisë, problemi nuk është administrativ, por qëndron te ndryshimet kushtetuese. Ne jemi një kandidat për anëtarësim teknikisht i pajtueshëm, por politikisht i bllokuar, thonë ekspertë dhe raporte të shumta. Rruga e shpejtë në të cilën kanë gjetur veten disa vende kandidate nuk është vetëm rezultat i reformave të tyre, por edhe i vullnetit politik të BE-së. Në peshoren e BE-së, më duket se ndryshimet tona kushtetuese kanë më shumë peshë sesa reformat thelbësore. Pavarësisht se sa arritje reformash shtojmë, në fund, kushti politik peshon shumë dhe na jepet një faturë shumë e lartë politike.
Kushti i fundit është përfshirja e bullgarëve në Kushtetutën tonë. Më lejoni t’ju kujtoj: në fillim të viteve ’90, Komisioni Badinter dha një vlerësim pozitiv për Kushtetutën e Sllovenisë dhe Kushtetutën tonë, duke rekomanduar që Komuniteti Europian të na njohë. Ai, nga ana tjetër, njohu Slloveninë dhe Kroacinë, por na anashkaloi. Në vitin 1996, Këshilli i Europës publikoi një botim të rëndësishëm me titull: “Rilindja e Demokracisë në Shembullin e 12 Kushtetutave nga Europa Qendrore dhe Lindore”, përfshirë edhe atë maqedonase, për shkak të zgjidhjeve të saj demokratike dhe liberale. Pas Marrëveshjes Kornizë të Ohrit, zgjidhjet tona kushtetuese për mbrojtjen e të drejtave të komuniteteve jo-shumicë garantojnë standardet më të larta ndërkombëtare, siç e përcakton vetë, dhe këtë e konfirmon Komisioni i Venedikut në opinionin e tij për Ligjin e Përdorimit të Gjuhëve. E njëjta gjë vlente edhe për Marrëveshjen e Prespës dhe pyetjen e famshme të referendumit: a jeni pro anëtarësimit në BE dhe NATO duke pranuar marrëveshjen? Referendumi dështoi, por 80 deputetë harruan se sipas Ligjit të Referendumit dhe Formave të Tjera të Deklarimit Personal, ata duhej të harmonizonin të gjitha aktet dhe aktivitetet e Kuvendit me rezultatin e referendumit dhe votuan për ndryshimet kushtetuese. Është interesante se për një profesor, asnjë ndryshim kushtetues i iniciuar nga jashtë nuk ishte në agjendën e Komisionit të Venedikut, vetëm ndryshimet e vitit 2014 ishin nën vlerësim nga Komisioni i Venedikut. Nëse ndryshimet kushtetuese do të ishin një garanci për reformat europiane dhe harmonizimin në frymën e ligjit europian, ne do të kishim qenë në BE shumë kohë më parë, por ende nuk kemi filluar negociatat, përsëri për shkak të amendamentit të ri kushtetues që kërkohet prej neve.
Të nderuar deputetë,
Pothuajse e gjithë agjenda ime e politikës së jashtme këtë vit iu kushtua integrimit europian. Në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në Nju Jork, në Komunitetin Politik Europian në Kopenhagë, në Forumin e Paqes në Paris, në forumet ndërkombëtare në Baku, Astana, Podgoricë dhe në 35-vjetorin e Komisionit të Venedikut, mbrojta të drejtën tonë sovrane, për të përdorur fjalët e Z. Macron në lidhje me Ukrainën, për anëtarësim në Europë! Nuk është rastësi që fokusi im ishte në ngjarjet shumëpalëshe ku pata mundësinë të zhvilloja numrin më të madh të takimeve me krerët e shteteve dhe qeverive dhe përfaqësuesit e organizatave ndërkombëtare, me qëllim që t’u tregoja atyre mospërputhjen paradoksale pas 20 vitesh status quo kandidati dhe kushtëzimin e fillimit të negociatave me ndryshime të reja kushtetuese, tani nga një iniciator i ri, tani BE, megjithëse sipas kushtetutës, si një lex superior dhe një kontratë sociale, ndryshimet kushtetuese mund të propozohen nga 30 anëtarë të parlamentit, qeveria, presidenti dhe 150,000 qytetarë!
Ndoshta, pas ndryshimit të emrit, është e vështirë për mua ta them këtë, çdo ndryshim tjetër duket i mirë për propozuesit. Epo, a nuk u zgjidh problemi përfundimisht me Marrëveshjen e Prespës, të cilës i referohet edhe Deklarata e fundit, sepse Neni 7 përcakton se emri “Maqedoni” për palën “tjetër” do të thotë një territor dhe një popull me historinë, kulturën dhe gjuhën e vet? A nuk vlejnë edhe për ne garancitë e respektimit të identitetit kombëtar dhe kulturor, dinjitetit dhe integritetit, si vlera themelore që BE-ja i referohet në aktet e saj përbërëse, por edhe në Deklaratën e Dhjetorit? Çfarë ndodhi me respektimin e strukturave politike dhe kushtetuese? Çfarë ndodhi me mbështetjen për lidhjen e marrëveshjeve midis anëtarëve të BE-së dhe fqinjëve të tyre në bazë reciproke, të përcaktuara në Traktatin e BE-së? Në cilin nen të Traktatit për Fqinjësi të Mirë dhe Miqësi me Bullgarinë, zbatimin e të cilit na detyron edhe Deklarata e Dhjetorit, a thotë se duhet të ndryshojmë Kushtetutën për të filluar negociatat? A mund të ndryshohet një marrëveshje ndërkombëtare me një protokoll të nënshkruar nga dy ministra të jashtëm, sikur të ishin konsuj, dhe ai protokoll (“sinonim i protokollit”) të bëhet pjesë e Kornizës Negociuese dhe Përfundimeve dhe një arsye për ndryshimin e Kushtetutës sonë?
Nëse ekspertët kushtetues dhe ligjorë të Brukselit do të kishin bërë një vështrim krahasues midis zgjidhjeve kushtetuese tona dhe bullgare në aspektin e nivelit të garantimit dhe mbrojtjes së të drejtave të pakicave, si dhe opinioneve përkatëse të Komisionit të Venedikut, ata do të kishin përcaktuar lehtësisht se ku qëndron problemi dhe cila përmbush standardet e larta të mbrojtjes së pakicave!
Do të citoj Amendamentin VIII të Nenit 48 të Kushtetutës së Maqedonisë:
Anëtarët e komuniteteve kanë të drejtë të shprehin, kultivojnë dhe zhvillojnë lirisht identitetin e tyre dhe karakteristikat e komuniteteve të tyre dhe të përdorin simbolet e komunitetit të tyre.
Republika garanton mbrojtjen e identitetit etnik, kulturor, gjuhësor dhe fetar të të gjitha komuniteteve.
Anëtarët e komuniteteve kanë të drejtë të krijojnë institucione kulturore, artistike dhe arsimore, si dhe shoqata shkencore dhe të tjera me qëllim shprehjen, kultivimin dhe zhvillimin e identitetit të tyre.
Anëtarët e komuniteteve kanë të drejtë për mësim në gjuhën e tyre në arsimin fillor dhe të mesëm në mënyrën e përcaktuar me ligj. Në shkollat ku arsimi zhvillohet në një gjuhë tjetër, mësohet edhe maqedonishtja!
Ja çfarë thotë Kushtetuta Bullgare, në nenin 6, paragrafi 2: “Të gjithë qytetarët janë të barabartë para ligjit. Nuk ka kufizime ose privilegje bazuar mbi racën, kombësinë, etninë, seksin, origjinë, fenë, arsimin, mendimin, përkatësinë politike, pozicionin personal dhe shoqëror, ose statusin pronësor.” Krahaso. Çfarë i rekomandoi Komisioni i Venedikut Bullgarisë në Opinionin e tij të vitit 2008? Të ndryshojë Kushtetutën për të marrë parasysh të drejtat e pakicave, në vend që të mbetet vetëm në klauzolën e përgjithshme të mosdiskriminimit. Për më tepër, Republika e Bullgarisë nuk i zbaton njëzet vendimet e Gjykatës së të Drejtave të Njeriut kundër Bullgarisë, të marra nga maqedonasit të cilëve u mohohet edhe e drejta për të formuar shoqatat kulturore.
Kush ka interes ne të mbetemi jashtë BE-së, nëse jo fuqitë e treta? Kush i hap derën ndikimit të fuqive të treta, a është e mundur që të jetë një shtet anëtar i BE-së dhe fqinji ynë i parë? Si pretendon Bashkimi Europian të jetë një bashkim gjeopolitik, ndërkohë që e mban vendin tonë dhe Ballkanin Perëndimor në një boshllëk gjeopolitik?
Integrimi europian i Maqedonisë është një shembull shkollor i pasojave të neglizhencës së procedurës si garanci e demokracisë. Më lejoni t’ju kujtoj se deputetët e parlamentit të mëparshëm nuk kishin asnjë njohuri për përmbajtjen e protokollit të dytë me Bullgarinë.
Kur i përball bashkëbiseduesit e mi me këto dhe shumë pyetje të tjera, kam përshtypjen se askush më parë nuk ishte përballur me mospërputhjet. Pyes veten: A do të kishim pasur një Kornizë dhe Përfundime Negociuese të ndryshme nëse udhëheqësit e Bashkimit Europian dhe Këshillit Europian do të ishin përballur me këto argumente në një mënyrë të përshtatshme dhe në kohë?
Pse po e them këtë? Nëse gjatë viteve dhe dekadave të kaluara disa nga udhëheqësit tanë politikë dhe partiakë do të kishin ndërtuar një konsensus kombëtar në vend, këtu, në këtë Parlament, para se të shkonim në Bruksel, si vend do të kishim shmangur hapat e gabuar dhe lëshimet e panevojshme dhe do të kishim fituar respekt. Duhet të mësojmë nga fqinjët tanë, të cilët flasin me një zë për atë që është e rëndësishme për ta dhe nuk i injorojnë deklaratat e miratuara në parlamentet e tyre. Mosmarrëveshjet për çështje me interes kombëtar na kanë bërë një vend të dobët.
Standardet e dyfishta na kanë çuar në një situatë të çuditshme. Sondazhet e opinionit publik tregojnë se, nga njëra anë, ende kemi një përqindje të lartë mbështetjeje për integrimin në BE, dhe në të njëjtën kohë, nga ana tjetër, dyshime në rritje se do të integrohemi ndonjëherë në Bashkimin Europian. Qytetarët maqedonas e dëshirojnë qëllimin, por po humbasin besimin në udhëtim.
A ka një rrugëdalje nga kjo situatë? Ka. Nevojitet vullnet politik, jo vetëm i yni, por edhe i BE-së, sepse kemi propozuar disa zgjidhje daljeje, dhe Bashkimi Europian duhet të zgjidhë një, ose të gjejë zgjidhjen e vet krijuese për të zhbllokuar procesin. Nëse ka një zgjidhje për Ukrainën dhe Moldavinë, ajo do të gjendet lehtësisht edhe për ne!
Unë besoj se në Bashkimin Europian kemi shumë miq që e kuptojnë absurditetin e fenomenit me të cilin po përballemi.
Mesazhin që po dërgoj, të nderuar, sot nga kz Kuvend është se pa garanci të qarta nga BE-ja dhe Bullgaria dhe pa mekanizma mbrojtës të përshtatshëm, me një ndryshim tjetër kushtetues, rrezikojmë të dalim nga ky proces ashtu siç doli nga deti plaku i Hemingway-t: me një skelet peshku, me sovranitet dhe identitet të zhveshur dhe të gërryer, kombëtar dhe kulturor. Kjo çështje kërkon një peshim të kujdesshëm të çdo hapi, sepse shohim se ku na kanë sjellë vendimet “e guximshme”: në Botën e Trimërisë së Huxley-t! Imagjinoni, ju pyes, si do të funksionojë Komiteti për Marrëdhënie Ndërmjet Bashkësive me 43 anëtarë? Imagjinoni si do të funksionojë, nëse Ligji kërkon praninë e 2/3 të anëtarëve? Imagjinoni si do të sigurohet një shumicë absolute për vendimmarrje! Mos harroni nenin më të çuditshëm kushtetues që kam lexuar gjatë karrierës sime si mësues, pjesë e Amendamentit XII: “Nëse ndonjë bashkësi nuk ka një përfaqësues në Kuvend, Avokati i Popullit, pas konsultimit me përfaqësuesit përkatës, çfarë fjalori kushtetues, për ato bashkësi, do t’u propozojë anëtarëve të tjerë të Komitetit.?! Dhe kështu vendimet do t’i miratojnë përveç të zgjedhurve edhe të pazgjedhurve.
Na duhet një konsensus kombëtar më shumë se kurrë më parë, sepse jetojmë në kohë të pasigurta. Rendi ndërkombëtar po lëviz me shpejtësi drejt multipolaritetit të paparashikueshëm, duke zëvendësuar rregullat shumëpalëshe me konkurrencë të fortë gjeopolitike. Përveç tronditjes së arkitekturës europiane të sigurisë, agresioni ushtarak kundër Ukrainës po stimulon militarizimin e kontinentit. Kjo situatë, së bashku me paqëndrueshmërinë në Lindjen e Mesme, gjeneron pasiguri.
Paparashikueshmëria, të nderuar, kërkon nga shtetet e vogla territoriale, si e jona, një fokus të dyfishtë: ta mbështesin fort multilateralizmin dhe të drejtën ndërkombëtare, dhe në të njëjtën kohë t’i mbrojnë pa kompromis interesat e qytetarëve maqedonas, interesat kombëtare. Një politikë e jashtme e mençur është ajo në të cilën interesat dhe vlerat nuk përjashtohen, por harmonizohen. Një politikë e jashtme e mençur është ajo që, duke pozicionuar dhe peshuar me kujdes hapat, merr vendime pragmatike. Sa më i paparashikueshëm të jetë mjedisi, aq më e rëndësishme është të mbrojmë me një zë interesat tona kombëtare, pavarësisht nëse jemi në pushtet apo në opozitë. Kjo është pikërisht ajo që kam provuar të bëj vitin e kaluar, në bashkëpunim të ngushtë me Qeverinë dhe Parlamentin.
Vendi ynë po lëviz me një orientim të pandryshuar gjeopolitik dhe strategjik, si shtet anëtar i NATO-s dhe si faktor stabiliteti në rajon. Aktualisht, ne jemi i vetmi vend në Ballkanin Perëndimor me përputhshmëri të plotë, 100% me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së.
Koha e kërcënimeve hibride dhe kibernetike dhe paradigma e ndryshuar e sigurisë kërkon gjithashtu rritje të investimeve në mbrojtje me qëllim forcimin e aftësive të Ushtrisë sonë, përmirësimin e menaxhimit të krizave dhe zhvillimin e fuqisë mbrojtëse.
Ne duhet t’i bëjmë të gjitha këto pa lënë pas dore nevojat më të rëndësishme dhe thelbësore të popullsisë civile.
Ndër prioritetet kryesore të sigurisë është përfundimi i Korridorit 8, i cili lidh Ballkanin Perëndimor me portet europiane. Ky korridor strategjik është i rëndësishëm jo vetëm për zhvillimin tregtar dhe ekonomik, por edhe për forcimin e sigurisë rajonale dhe mbështetjen e integrimit europian. BE-ja duhet të investojë gjithashtu në ndërtimin e tij.
Ballkani është rajon i proceseve paralele: i bashkëpunimit, por edhe i tensioneve, i dialogut, por edhe i bllokadave, interesave të përbashkëta dhe kërkesave të njëanshme. Në këtë mjedis kompleks me pika të ndjeshme sigurie, ne zgjedhim të ecim në rrugën e politikës parimore, të ndërtojmë ura të fqinjësisë së mirë dhe bashkëpunimit, por duke marrë parasysh qëndrimet shtetërore.
E rrumbullakosëm 30-vjetorin e marrëdhënieve diplomatike me partnerin tonë më të rëndësishëm strategjik, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, me Urdhrin e Meritës Ushtarake për një mik të madh nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, përkatësisht nga Vermonti.
Bashkëpunimi i shtuar me vende të rëndësishme europiane, si Mbretëria e Bashkuar dhe Hungaria, shërben gjithashtu si faktor stabilizimi në kohë krize dhe mbështet zhvillimin e vendit tonë.
Lidhur me çështjen e azilkërkuesve të refuzuar në Mbretërinë e Bashkuar, do të përsërisja se nëse individë të caktuar përbëjnë një rrezik sigurie për Britaninë, atëherë, sipas përkufizimit, ata përbëjnë një kërcënim edhe më të madh për sigurinë tonë dhe ne po e marrim këtë parasysh.
Si shtet, ne investojmë jo vetëm në ushtrinë, por edhe në sigurinë energjetike. Në këtë kontekst, isha në vizitën time të parë zyrtare historike në Azerbajxhan për të diskutuar një partneritet të mundshëm në aspektin e energjisë së bashku me Ministrin e Energjisë dhe Ministrin e Punëve të Jashtme. Ndërtimi i ndërlidhësit të gazit me Greqinë duhet të na mundësojë të kemi një tranzicion më të drejtë energjetik. Ne do të bëhemi pjesë e Korridorit Jugor të Gazit të BE-së dhe Unazës Transballkanike të Gazit, gjë që do të mundësojë diversifikimin e energjisë dhe rritjen e përshpejtuar ekonomike. Kjo do të thotë, siç do të thoshin ekonomistët, çmime më të ulëta si për industrinë ashtu edhe për familjet.
Për të krijuar politika efektive, është e nevojshme të dëgjohet zëri i popullit, por aty ku jetojnë dhe punojnë. Prandaj, për të zbuluar problemet, nevojat dhe prioritetet e vërteta të qytetarëve maqedonas, nuk prita që ata të vinin tek unë. Në vend të kësaj, unë shkoj tek ata, në kuadër të asaj që unë e quaj “Zyrat e Lëvizshme të Popullit”, dhe në periudhën e ardhshme, do të aktivizojmë ish-Zyrën e Popullit në Qendër.
Problemet dhe pritjet e qytetarëve maqedonas nuk janë vetëm një listë dëshirash, por themelet e marrëveshjes sonë shoqërore. Ato janë plani themelor sipas të cilit duhet të zhvillohen të gjitha politikat dhe sipas të cilit duhet të funksionojnë institucionet shtetërore. Vetëm duke përmbushur vazhdimisht këto nevoja të rëndësishme do të forcojmë legjitimitetin, do të rivendosim besimin, duke e shndërruar kontratën shoqërore në realitet.
Para së gjithash është nevoja për ligj, drejtësi, të paanshme dhe në kohë. Projekti “Qytet i Sigurt” tregon se zakonet ndryshohen kur rregullat zbatohen në mënyrë të barabartë për të gjithë, pa lidhje dhe patronazh, por theksoj se është e nevojshme qasje sistemike për zgjidhjen e problemeve të trafikut, e lidhur me përballjen me ndërtimet e pakontrolluara, të cilat mbingarkojnë dhe paralizojnë trafikun në zona të caktuara të qytetit.
Në zgjidhjen e këtyre problemeve, një rol kyç luan edhe vetëqeverisja lokale. Komunat duhet të forcojnë kontrollin e inspektimit dhe disiplinën urbane, në mënyrë që hapësira publike dhe siguria të mos bëhen viktimë e fatkeqësive natyrore dhe interesave personale.
Drejtësia është baza e besimit dhe sigurisë. Shteti duhet t’i mbrojë qytetarët, e jo qytetarët të ndihen se duhet të mbrohen nga shteti, nga sistemi gjyqësor anomal. Kjo është arsyeja pse reformat në gjyqësor janë të rëndësishme, të cilat fillojnë, sipas mendimit tim, me miratimin e një Ligji të ri të Këshillit Gjyqësor.
Ligji i vjetër ishte gjenerator i krizës në gjyqësorin, duke mundësuar partizimin, politizimin, paaftësinë dhe moskompetencën. Ligji i ri, i cili ka kaluar edhe filtrin e rreptë të Komisionit të Venedikut, për të cilin besoj se do të votoni së shpejti, shtrëngon kriteret e përzgjedhjes dhe rrit transparencën. Prandaj, në vend që të nxitohet për të plotësuar vendet vakante në Këshillin Gjyqësor sipas kritereve të vjetra, mund të jetë më mirë të presim Ligjin e ri për të formuar një Këshill Gjyqësor në bazë të meritokratikës.
Suksesi i reformave gjyqësore do të varet nëse gjyqësori ynë ka forcën për të thënë “jo” kur politika thotë “po”. Nga kjo do të varet nëse do të forcojmë besimin e qytetarëve në drejtësi.
Edhe pse nuk ka një detyrim formal për t’u përafruar me legjislacionin europian në sferën gjyqësore, është e qartë se pa kornizë ligjore në përputhje me praktikat më të mira europiane, nuk mund të kemi sundimin e ligjit. Reformat duhet të udhëhiqen nga parimet, jo nga interesat partiake; nga njohuritë dhe integriteti, jo nga besnikëria ndaj partisë.
Në këtë kontekst, vendimi im për t’u përmbajtur nga emërimi i dy anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, deri në miratimin e ligjit të ri, nuk ishte një akt pasiviteti, por një akt përgjegjësie. Isha e vetëdijshme se nuk mund të kishte reforma gjyqësore me profile antireformuese, të krijuara sipas masës së partive, dhe jo sipas masës së sundimit të ligjit. Në përputhje me Ligjin e ri të Këshillit Gjyqësor, në bazë të kritereve të qarta, të matshme dhe të rrepta, do të propozoj kandidatë të mirë, njerëz me integritet të padiskutueshëm, reputacion profesional dhe njohuri. Kjo do t’i japë fund praktikës së marrëveshjeve politike pas dyerve të mbyllura dhe do t’i hapë rrugën meritokracisë së vërtetë në gjyqësor. Vetëm një Këshill Gjyqësor i pavarur mund të jetë garant i drejtësisë. Çdo gjë tjetër është iluzion i paguar nga qytetarët.
Gjykata Kushtetuese, si një institucion i veçantë shtetëror jashtë gjyqësorit të rregullt, ka rolin kyç në mbrojtjen e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë, si dhe të lirive dhe të drejtave të njeriut. Në kohë turbulencash politike, pavarësia e saj është me rëndësi thelbësore. Vendimet e Gjykatës Kushtetuese nuk duhet të jenë nën presion politik, por duhet të bazohen mbi argumentim ligjor dhe parime kushtetuese.
Gjithmonë kam mbrojtur respektimin e ekuilibrit institucional, përmes sistemit të kontrolleve dhe balancave. Presidenti nuk ka të drejtë të uzurpojë pushtetin gjyqësor, por ka detyrim të mbrojë pavarësinë e tij. Vetëm në këtë mënyrë institucionet mund të funksionojnë si sistem, dhe jo si qendra paralele të pushtetit.
Në fillim të këtij viti, theksova se Ligji i Faljes në formën e tij aktuale, pas disa neneve të shfuqizuara, nuk ofron siguri ose transparencë të mjaftueshme ligjore, gjëra që qytetarët me të drejtë presin në një shtet demokratik. Falja nuk duhet të jetë një akt diskrecioni pa rregulla të qarta, por një mekanizëm me dispozita të qarta në interes të publikut.
Vizita ime e fundit në Institucionin Ndëshkues Korrektues të Idrizovës e përforcoi më tej bindjen time se falja nuk duhet të jetë vetëm një akt formal. Bisedat me të dënuarit më kujtuan se drejtësia nuk është vetëm një ndëshkim, por edhe një mundësi për risocializim dhe një shans i dytë për ata që punojnë me përkushtim dhe sinqeritet për përmirësimin e tyre.
Brenda kuadrit të kompetencave të mia kushtetuese, dikur kam përdorur të drejtën e vetos kur e kam konsideruar të nevojshme dhe të justifikuar. Por, më lejoni t’ju kujtoj, shumë më shpesh, përmes dialogut dhe bashkëpunimit me ministrat kompetentë, kam theksuar nevojën për zgjidhje më të mira, ose jam konsultuar për zgjidhje të caktuara, si dhe për ndryshime dhe plotësime në tekstet ligjore. Në këtë mënyrë, është shmangur vetoja dhe janë krijuar zgjidhje normative me cilësi më të lartë. E konsideroj këtë si thelbin e bashkëpunimit institucional, jo përballje për hir të përballjes, por korrigjim për hir të interesit publik dhe të mirës së përbashkët.
Qytetarët nuk kanë nevojë vetëm për drejtësi gjyqësore, por edhe për drejtësi sociale. Sipas Kushtetutës, ne jemi një shtet mirëqenieje. Është shumë më tepër sesa një pagë minimale dhe një pension i rritur, mbrojtje shëndetësore bazë dhe ndihmë sociale. Të gjitha strategjitë dhe politikat e një shteti mirëqenieje duhet të hartohen sipas nevojave të qytetarëve. Prandaj, është e nevojshme të vazhdohet me reformën e filluar europiane të administratës publike, me projekte për digjitalizimin e shërbimeve publike dhe thjeshtimin e procedurave elektronike, dhe me financim transparent nga buxheti. Një shtet mirëqenieje nuk do të thotë një shtet i varfër, por një shtet që kujdeset për qytetarët e tij. Kjo përfshin edhe të cenueshmit. Përfaqësimi i drejtë dhe i përshtatshëm duhet të shtrihet edhe tek personat me aftësi të kufizuara që shprehin aftësitë e tyre në një mënyrë të ndryshme, por jo në dëm të identitetit të tyre etnik. Shteti duhet të kapërcejë paaftësinë e tij duke mos njohur nevojën për të krijuar një mjedis në të cilin do të shprehen dhuratat dhe talentet “e veçanta” të personave me aftësi të kufizuara.
Cenueshmëria përfshin edhe gratë. Nuk duhet të lejojmë që aktivizmi kundër dhunës me bazë gjinore të zgjasë vetëm 16 ditë, dhe 349 ditët e mbetura të shpenzohen në tolerancë pasive të kulturës së dhunës verbale dhe fizike. Vrasja e grave është pasoja më ekstreme e dhunës së toleruar ndaj grave dhe një tregues i qartë i dështimit institucional dhe sistemik. Nuk fillon me vrasje, por me kërcënime, fyerje dhe frikë të injoruara. Kur institucionet nuk reagojnë në kohë, ato bëhen pjesë e problemit. Prandaj, lufta kundër vrasjes së grave duhet të jetë përparësi shtetërore, me tolerancë zero për çdo formë dhune ndaj grave. Strategjia Kombëtare 2026-2033 është e nevojshme dhe, sigurisht, zgjerimi i rrjetit të strehimoreve me mbështetje afatgjate për viktimat. Nevojitet profesionalizimi i qendrave përmes standardeve të rrepta, stafit ekspert dhe licencimit të shpejtë të linjave SOS. Megjithatë, ndryshimi fillon me edukimin që mëson respektin dhe vazhdon me dukshmërinë e grave në vendimmarrje. Kështu krijohet një shoqëri në të cilën çdo grua do të jetojë e lirë, me dinjitet dhe pa frikë.
Një vend bëhet modern jo vetëm me harmonizimin me aqui, por edhe me zbatimin e legjislacionit europian, kur qytetarët shohin nga përvoja e tyre se drejtësia është e arritshme, gjyqësori i pavarur, administrata është profesionale dhe diskriminimi i papranueshëm.
Drejtësia është gjithashtu parakusht për nevojën e dytë kyçe të qytetarëve maqedonas, një ekonomi të shëndetshme.
Banka Popullore, guvernatorin e së cilës e emërova së fundmi, është përgjegjëse për ruajtjen e stabilitetit të çmimeve dhe financiar përmes politikave makroekonomike. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në kushtet e fragmentimit gjeoekonomik të ekonomisë globale. Në një mjedis të tillë, ekonomia e vogël dhe e hapur maqedonase duket se ka treguar qëndrueshmëri të dukshme. Produkti i brendshëm bruto vazhdon të rritet, të ardhurat buxhetore po rriten, inflacioni është stabilizuar, deficiti është i moderuar. Borxhi publik, megjithëse më i lartë, mbetet i qëndrueshëm dhe me risk të ulët. Megjithëse treguesit ekonomikë janë inkurajues, nevoja për kujdes mbetet dhe masat për të mbrojtur qytetarët nga goditjet e çmimeve duhet të vazhdojnë. Tregtia e orientuar drejt BE-së, investimet e huaja, denari i qëndrueshëm dhe sektori bankar i fortë na japin besimin për të vazhduar me reformat dhe për të ndërtuar një të ardhme ekonomike më të parashikueshme. E ardhmja u përket ekonomive digjitale në zhvillim në bazë të njohurive, teknologjive dhe konkurrencës. Përndryshe, rrezikojmë të humbasim motorët kryesorë të ekonomisë, që janë të rinjtë.
Kjo më çon te nevoja e tretë e qytetarëve maqedonas, parandalimi i eksodit të të rinjve. I gjithë Ballkani po përballet me një eksod masiv që po shkakton një krizë serioze demografike, por edhe demokratike. Nuk ka përparim pa fjalën e preferuar të të rinjve “pse?”, nuk ka demokraci autentike pa zërin e tyre, nuk ka shoqëri moderne pa inteligjencën, mendjen dhe krijimin e tyre.
E vetëdijshme për këtë realitet, kam bërë përpjekje për krijimin e mekanizmave përmes të cilëve të rinjtë nuk do të jenë vetëm një temë, por aktorë aktivë në krijimin e politikave publike. Themelimi i Këshillit Rinor nën kujdesin tim ishte pikërisht një hap i tillë, një kornizë institucionale që u lejon të rinjve të përfshihen në dialogun për çështje që mundson drejtpërdrejt të ardhmen e tyre. Përmes Këshillit Rinor, kam zhvilluar takime dhe debate të shumta tematike me të rinj nga prejardhje dhe komunitete të ndryshme dhe me përvoja dhe nevoja të ndryshme. Të rinjtë nuk duhet të lejojnë që mesatarja dhe nënmesatarja të zënë pozicione kyçe. Ata duhet të luftojnë. Dhe ne duhet t’u ndihmojmë atyre në atë luftë. Vetëm në këtë mënyrë do t’u sigurojmë të rinjve që të mos bëhet fati i tyre shkuarja jashtë shtetit. Ata nuk kanë nevojë vetëm për mbështetje deklarative, por për një sistem funksional që krijon mundësi dhe vlerëson cilësinë.
Kohët e fundit, i dhashë Urdhrin e 8 Shtatorit kirurgut tonë më të mirë kardiak dhe alpinistit, Akademikut Sasko Kedev, i cili u ngjit në 14 majat botërore në të cilat valëvitej flamuri maqedonas. Duhet t’u mundësojmë të rinjve të ngjiten jo vetëm në majat maqedonase dhe europiane, por edhe në ato botërore, por edhe në shkencë, kulturë, art, sport, teknologji, biznes. Në fund të fundit, çfarë janë mësuesit dhe profesorët, mentorët dhe trajnerët, nëse jo Sherpasit që duhet t’i përgatisin ata për rrugën drejt suksesit. Dhe Sherpasit, përveçse të jenë të përkushtuar ndaj thirrjes së tyre fisnike, duhet të kenë edhe kushte dhe mbështetje të përshtatshme nga sistemi, nga institucionet, por edhe nga komuniteti i biznesit. Shteti duhet të ndajë më shumë fonde për arsimin, dhe e bën këtë, për shkencën, për kërkimin dhe zhvillimin, për kulturën dhe sportin.
Më lejoni t’ju kujtoj, vitin e kaluar nuk shkova në hapjen e Lojërave Olimpike në Paris, duke shpjeguar se do të ishte më mirë që studentët të shkonin në olimpiadat e matematikës. Me atë vendim timin, e prisha sistemin. Disa ditë më parë nënshkrova dekretin për shpalljen e Ligjit të ri të Arsimit, i cili për herë të parë e detyron shtetin të mbulojë kostot e studentëve për garat ndërkombëtare në matematikë dhe shkencat natyrore. Vetëm me këtë qasje do të shmangim fatin e një ekonomie të lirë të punës dhe do të rritemi në një ekonomi të dijes. Dituria është fuqi dhe për këtë arsye duhet të investojmë atje. Shkenca, arsimi, kultura dhe sporti, siç e kam thënë shumë herë, nuk njohin vende të vogla dhe të mëdha.
Nevoja e katërt e qytetarëve lidhet me mjedisin. Kohët e fundit vizitova Resnjën dhe u binda për gjendjen alarmante të nivelit të ujit të Liqenit të Prespës. Një nga liqenet më të vjetra tektonike në Europë po thahet para syve tanë. Uji është një burim i paçmuar. Sllovenia ka ujëra të mbrojtura në kushtetutën e saj. Mendoj se kjo është një zgjidhje e mirë, ose do të përmend pyjet tona që po shkatërrohen jo vetëm nga zjarret në pyje, por edhe nga hajdutët e drurit. Pasuria natyrore u përket të gjithëve. Ekologjia nuk duhet të reduktohet në veprimet e entuziastëve, por duhet të rritet në një zakon shoqëror, i cili krijohet me respekt të vazhdueshëm për ligjet. Ndoshta na duhet një “Safe city” edhe për deponitë e paligjshme? E drejta për një mjedis të shëndetshëm, për ajër të pastër, për zhvillim të qëndrueshëm, nuk është luks për shoqëritë e pasura, por një parakusht për një jetë dinjitoze për secilin prej neve. Ndryshimet klimatike nuk janë vetëm një çështje mjedisore, por edhe çështje sigurie. Ato ndikojnë mbi burimet ujore, bujqësinë, shëndetësinë, migrimin dhe stabilitetin social. Prandaj, mbrojtja e mjedisit duhet të trajtohet si pjesë e sigurisë kombëtare dhe si një investim afatgjatë në stabilitetin e shtetit.
Nevoja e pestë janë bashkatdhetarët tanë në diasporë. Maqedonia mërgimtare është tashmë më e shumtë se ajo e vendbanimit. Kjo e bën diasporën krahun e dytë të atdheut maqedonas. A mund të fluturojmë me një krah? Për një kohë të gjatë, diaspora u neglizhua, por tani, me digjitalizimin dhe inteligjencën artificiale, por edhe me strategjinë e diasporës, më në fund do të jemi në gjendje të jemi një i tillë.
Si burimi ynë më i madh strategjik, diaspora mund të jetë nxitësi kryesor i ekonomisë, mbrojtësi i identitetit, promovuesi i kulturës dhe ambasadori ynë më i mirë në botë. Strategjia e re Kombëtare për Diasporën ofron marrëdhënie të re me mërgimtarët tanë. Por kjo marrëdhënie e re fillon me pranimin e natyrës shumëplanëshe të diasporës, nga gjenerata e parë e lidhur emocionalisht deri te gjenerata e tretë e re që sjell njohuri dhe ide. Megjithatë, suksesi i strategjisë varet nga tri gjëra: mekanizma të qartë institucionalë, mbështetje financiare dhe vullnet i fortë politik dhe i gjatë për zbatim të qëndrueshëm. Ne kemi një nga kushtetutat e pakta që ka dispozita për diasporën. Ndoshta duhet të shqyrtojmë, duke ndjekur shembullin e Malit të Zi, miratimin e Ligjit të Diasporës. Pse është e rëndësishme kjo? Sepse vendet që kanë lidhje të forta me diasporën lulëzojnë, ndërsa vendet që kanë lidhje të dobëta me diasporën ngecin. Nëse i arrijmë të gjitha këto, atëherë, dhe vetëm atëherë, do të arrijmë në pikën vendimtare të kthesës në marrëdhëniet midis vendit amë dhe diasporës dhe do të shkruajmë faqen e parë të kapitullit të ri të përbashkët të vendit tonë.
Këshilli i Sigurisë, për mua, nuk ishte dhe nuk është vetëm organ formal në të cilin anëtarët me detyrë zyrtare kanë fjalën kyçe. Unë e kuptoj këtë institucion jo vetëm si një bërthamë politike, por edhe intelektuale dhe strategjike të shtetit, një vend ku takohen përvoja, ekspertiza dhe përgjegjësia për interesat kombëtare afatgjata. Prandaj, theksoj, u kushtoj rëndësi të veçantë anëtarëve të jashtëm të Këshillit, ekspertizat e të cilëve janë lidhur me integrimin europian dhe mbrojtjen e mjedisit, politikat e sigurisë dhe kërcënimet moderne hibride. Unë komunikoj me ta jo vetëm formalisht, por vazhdimisht, duke kërkuar mendime, analiza dhe vlerësime që shkojnë përtej politikës ditore.
Siguria sot nuk kufizohet vetëm në mbrojtjen e territorit. Ajo përfshin sigurinë energjetike, stabilitetin e klimës, qëndrueshmërinë e institucioneve dhe besimin e qytetarëve. Vetëm me një qasje kaq të zgjeruar Këshilli i Sigurisë mund të jetë vërtet funksional, dhe jo vetëm organ protokollar.
Ushtria është një nga shtyllat më të qëndrueshme dhe të besueshme të shtetit. Në marrëveshje dhe bashkëpunim të ngushtë me Shefin e Shtabit të Përgjithshëm, angazhimi im ishte i qartë: promovimet dhe vendimet për personelin duhet të bazohen mbi meritokraci, profesionalizëm dhe aftësi të provuara. Një ushtri e fortë nuk ndërtohet vetëm me pajisje dhe numra, por me njerëz që e dinë se puna e tyre do të vlerësohet dhe shërbimi i tyre do të respektohet. Bashkëpunimi i intensifikuar me partnerët ndërkombëtarë dhe mbartësit e pozicioneve të larta ushtarake ka kontribuar jo vetëm në forcimin e kapaciteteve, por edhe në njohjen ndërkombëtare të profesionalizmit të Ushtrisë sonë.
Një sferë veçanërisht e ndjeshme, por jashtëzakonisht e rëndësishme është sfera e shërbimeve të inteligjencës. Parimet e ligjshmërisë, mosdiskriminimit dhe konsistencës institucionale nuk duhet t’i nënshtrohen llogaritjeve politike. Procedurat e nisura në lidhje me përzgjidhjen e udhëheqjes së Agjencisë së Inteligjencës iu nënshtruan Komisionit të Parandalimit dhe Mbrojtjes nga Diskriminimi, Gjykatave Kushtetuese dhe Administrative. Të gjitha konfirmuan se nuk kishte diskriminim, por se vendimet ishin marrë në përputhje me Ligjin. Përpjekjet për t’i paraqitur këto vendime si një problem ligjor zbuluan diçka më të thellë, një përplasje me kulturën politike patriarkale.
Institucionet duhet të jenë më të forta se ambiciet individuale. Vetëm në këtë mënyrë një shtet mund të jetë i qëndrueshëm dhe i parashikueshëm.
Kur çmimet më të larta shtetërore, e kam përmendur tashmë një shembull, u jepen njerëzve të duhur, ato nuk janë formalitet, por bëhen frymëzim. Qëllimi im ishte të shpërbleja përsosmërinë, integritetin dhe kontributin e qëndrueshëm në shoqëri. Çmimet nuk janë shpërblim për besnikëri, por për vlerë. Ato dërgojnë një mesazh për atë që vlerëson shteti dhe çfarë shembujsh dëshiron që gjeneratat e ardhshme të ndjekin. Jam krenare për Komitetin tim të Çmimeve.
Mënyra se si një shtet vepron jashtë kufijve të tij është pasqyrim i stabilitetit ose paqëndrueshmërisë së tij të brendshme, pjekurisë ose papjekurisë institucionale dhe qartësisë së orientimit të vlerave. Politika e jashtme nuk është sërë takimesh protokollare, por strategji afatgjatë për mbrojtjen e interesave kombëtare dhe afirmimin e identitetit kombëtar dhe shtetëror.
Në këtë kontekst, presidenti ka përgjegjësi të veçantë për të përfaqësuar shtetin në mënyrë autentike, me dinjitet dhe besueshmëri. Imazhi i parë i një vendi nuk janë deklaratat e tij, por përfaqësuesit e tij. Prandaj, çështja e rrjetit diplomatik dhe cilësisë së emërimeve të ambasadorëve nuk është teknike, por thelbësore. Situata me mbulim të pamjaftueshëm të një numri të madh të vendeve me ambasadorë është e paqëndrueshme. Ambasadorët janë fytyra e vendit, linja e parë e komunikimit dhe besimit të tij dhe kjo po ndryshohet. Bindja ime është e qartë: karriera, përvoja dhe profesionalizmi duhet të jenë kriteret themelore për përfaqësimin diplomatik.
Edhe pse e kuptoj realitetin, ndryshimet në Ligjin e Punëve të Jashtme, të cilat vendosën një raport 50:50 midis karrierës dhe emërimeve politike, paraqesin hap drejt një zgjidhjeje të ekuilibruar. Por ekuilibri nuk duhet të nënkuptojë kompromis në cilësi.
Në një botë me konflikte në rritje dhe erozion të së drejtës ndërkombëtare, roli i multilateralizmit bëhet më i rëndësishëm se kurrë. Unë besoj se shtetet e vogla dhe të mesme duhet të jenë mbështetësit më të zëshëm të një rendi efektiv multilateral, me institucione ndërkombëtare të forta dhe të reformuara. Këshilli i Sigurimit dhe Asambleja e Përgjithshme duhet të reformohen për t’iu përgjigjur realiteteve të shekullit të 21-të. Institucionet e krijuara në vitin 1945 nuk mund t’i zgjidhin siç duhet problemet e botës së sotme pa ndryshime thelbësore. Vendimet e gjykatave ndërkombëtare duhet të jenë të detyrueshme dhe ligji duhet të jetë njësoj i zbatueshëm për të gjithë. Theksoj edhe një herë nevojën për një grua në krye të Kombeve të Bashkuara. Në një botë të dominuar nga burra të fortë me armë, ne kemi nevojë për gra të forta me mençuri.
Kultura është një nga mjetet diplomatike më të fuqishme dhe më pak të përdorura. Unë njoh në art një urë midis popujve, një gjuhë që nuk njeh kufij dhe një mjet për të ndërtuar besim aty ku politika dështon. Mbështetja e ngjarjeve kulturore, festivaleve, artistëve dhe trashëgimisë kulturore nuk është luks, siç mendojnë disa njerëz, por një investim në reputacionin ndërkombëtar dhe kohezionin e brendshëm. Miqësia, mirëkuptimi dhe respekti i ndërsjellë forcohen përmes dialogut kulturor.
Në fund të fundit, asnjë vend, asnjë kontinent, nuk mund të krijojë në mënyrë të pavarur paqe me natyrën. Ndryshimi i klimës, e përsëris edhe një herë, është një sfidë e përbashkët që kërkon një përgjigje të përbashkët. Vendi ynë, megjithëse i vogël, si pjesë e ekosistemit global ka përgjegjësinë të kontribuojë në mbrojtjen e tij.
Prioriteti që u japim burimeve ujore, biodiversitetit dhe mbrojtjes së mjedisit është gjithashtu investimi më i madh në të ardhmen. Sidomos si pjesë e Mesdheut – një nga rajonet më të prekshme nga klima në botë – nuk kemi luksin e pavendosmërisë.
Në kohën e fundit, pata nderin e madh të festoja festën kombëtare të 11 tetorit – Ditën e Kryengritjes Popullore së bashku me anëtarë të diasporës sonë në Itali. Nuk do ta harroj kurrë atë përvojë, kur të gjithë, pavarësisht etnisë, fesë dhe gjeneratave, në vend që ta dëgjonin në heshtje, intonuan së bashku himnin maqedonas.
Unë besoj se ishte një parapërfytyrim i unitetit që na duhet këtu, sigurisht, me respekt për dallimet, pavarësisht nëse jemi maqedonas, shqiptarë, turq, serbë, romë, vllehë, boshnjakë apo të tjerë, pavarësisht nëse jemi krishterë apo myslimanë, hebrenj apo ateistë. Vetëm duke ndërtuar atë unitet rreth interesave shtetërore do të jemi në gjendje të rinovojmë vërtet kontratën shoqërore të qytetarëve të lirë, të barabartë para ligjit, të bashkuar rreth të mirës së përbashkët.
Ju faleminderit për durimin tuaj dhe ju uroj një Vit të Ri që do të keni kujtime të bukura për të.
