Presidentja Gordana Siljanovska Davkova shpalli të hapur dje në mbrëmje edicionin e 64-të të Mbrëmjeve të Poezisë së Strugës dhe, si pjesë e hapjes së festivalit, ka marrë pjesë në Leximin Ndërkombëtar të Poezisë – “Meridiane Poetike”.
Në fjalimin e saj, ajo potencoi rëndësinë historike të festivalit dhe kujtoi se në vitin 1961, kur një grup poetësh maqedonas u mblodhën për të shënuar 100-vjetorin e botimit të Përmbledhjes së vëllezërve Miladinovci, themeluesve të festivalit “Mbrëmjet e Poezisë së Strugës”, të cilët e shndërruan Strugën në republikë kulturore dhe poetike.
Presidentja Siljanovska Davkova vlerësoi se tiparet më të rëndësishme të republikanizmit poetik të Strugës janë: universaliteti, hapja, përfshirja, barazia, talenti, konkurrueshmëria, liridashësia. Ajo theksoi se Struga si një republikë poetike bashkon poetë nga kontinente, vende dhe kultura të ndryshme, pavarësisht ndarjeve politike ose ideologjike.
Gjithahstu, Presidentja Siljanovska Davkova ngriti pyetje të rëndësishme lidhur me rëndësinë e poezisë në botën moderne, gjatë varësisë digjitale, sensacionalizmit dhe teknologjisë së përshpejtuar. Duke paralajmëruar për sfidat që sjell inteligjenca artificiale, ajo potencoi se e pamundura për inteligjencën artificiale është e mundur për poetët, të cilët janë të vetmit mjeshtra të ndjenjave dhe magjistarë të fjalës.
Duke kujtuar fatin e ABECEDAR-it, librave të ndaluar, si dhe veprave të vëllezërve Miladinovci, Presidentja Siljanovska Davkova konstatoi se fjala e gjallë paraqet armë efektive që mund ta zgjojë ndërgjegjen, të inkurajojë aktivitetin dhe ta ndryshojë realitetin.
“Kjo është republika juaj poetike. Nga këtu, nga Struga, ju keni ndryshuar dhe ende mund ta ndryshoni botën, duke ndërtuar ura të përjetshme poetike nga materiale të pathyeshme: mendimi dhe fjala, të ndërthurura me mendje dhe ndjenja”, u porositi ajo poetëve.
Presidentja Siljanovska Davkova përshëndeti kthimin e pjesëve më të rëndësishme të festivalit: leximet pranë monumentit të Shën Klementit në Ohër, udhëtimin poetik deri Shën Naum dhe matinenë poetike te “Kisha e Virgjëreshës së Shenjtë Perivlepta”.
Në vazhdim është fjalimi integral i Presidentes Siljanovska Davkova:
I nderuar Drejtor i Mbrëmjeve të Poezisë së Strugës, z. Nikolla Kukunesh,
I nderuar ministër i Kulturës dhe Turizmit, z. Zoran Ljutkov,
Poetë të nderuar,
Të nderuar pjesëmarrës,
Të nderuar qytetarë të Strugës,
Është nder për mua të jam rreth shtatëdhjetë poetë, por edhe kritikë, përkthyes, bashkëpunëtorë letrarë dhe dashamirës të shumtë të poezisë, këtu, në kryeqytetin maqedonas dhe botëror të poezisë.
Çfarë thotë historia e kësaj ngjarjeje të madhe?
Në vitin 1961, 64 vjet më parë, një grup poetësh maqedonas u mblodhën këtu, në Strugë, për të shënuar 100-vjetorin e botimit të Përmbledhjes së vëllezërve Miladinovci. Ata, në fakt, paraqesin themeluesit e “Mbrëmjet e Poezisë së Strugës”, të cilat e shndërruan Strugën në republikë kulturore dhe poetike.
Duke shëtitur nëpër “Parkun e Poezisë”, pranë laureatëve të Çmimit Nobel: Neruda, Montale, Brodsky, Heaney, Tranströmer, por edhe të mëdhenjve tanë: Koneski, Mateski dhe Urosheviç, keni ndjesinë se vetë, për një moment, keni bërë pjesë e antologjisë së poezisë bashkëkohore botërore.
Këtë vit, atyre do t’u bashkohet poeti i madh sllovak, Ivan Shtërpka.
Shenjat më të rëndësishme të republikanizmit poetik të Strugës janë: universaliteti, hapja, përfshirja, barazia, talenti, konkurrueshmëria, liridashësia. Polisi demokratik poetik i Strugës nuk udhëhiqet nga ideologjia, politika apo gjeopolitika, duke kurorëzuar poetë nga kontinente, shtete, sisteme dhe kombe të ndryshme me “Kurorën e Artë”. Le të kujtohemi Winston Hugh Auden dhe Allen Ginsberg, Fazil Hisni Daglarja dhe Yannis Ritsos, Yehuda Amihai dhe Mahmoud Darvish.
Shoqata e Poezisë së Strugës paraqet komunitet i barabartë, që ka vlerësuar edhe poeteshat: Desanka Maksimoviç, Nancy Morehon, Margaret Atwood, Anna Blandiana, Anne Duffy dhe shumë të tjerë.
Struga nuk i harron poetët e rinj dhe, në bashkëpunim me UNESCO-n, jep çmimin “Urat”, i cili këtë vit do t’i shkojë poetit polak Mateusz Szymczyk.
Falë përkthimeve, Republika e Poezisë së Strugës është rritur në laborator unik, të frytshëm dhe origjinal të krijimit të gjuhës.
A nuk mendoni se historia poetike e Strugës paraqet shembulli dhe modeli më i mirë i Garës Kulturore të Dellçev-it midis kombeve, veçanërisht e rëndësishme në këtë kohë tmerrësisht konfliktuale dhe të luftrave për të cilën Lorka na kujton.
Edhe derisa ne në Strugë po festojmë poezinë, gara e armatimeve dhe gara për fitim mbi kurrizin e njerëzimit dhe natyrës vazhdon. Ne flasim për paqe dhe bashkëpunim, ndërsa ata marrin pjesë në konflikte ushtarake dhe shkaktojnë vuajtje të papara njerëzore.
Para neve janë pyetjet logjike: A është dhe sa e rëndësishme është poezia sot, në epokën e shpërqendrimit dhe tiranisë së urgjencës, kur gjithnjë e më shumë njerëz janë të ankoruar në telefonat e tyre celularë, kompjuterët dhe ekranet e vegjël, të joshur dhe të tërhequr nga sensacionalizmi pa thelb, të humbur në botën virtuale dhe të verbuar nga videokracia dhe spektakli?
A mund të na shërojë dhe kurojë poezia nga epidemia e indiferencës ndaj vuajtjeve të afërmit ose të ndryshmit?
A mund të na çlirojë poezia nga muret digjitale në të cilat e kemi burgosur veten?
A jeni dhe sa të rëndësishëm jeni ju, poetët, në një kohë kur brenda pak sekondave algoritmet e inteligjencës artificiale mund të gjenerojnë vargje me stilin tuaj, me aftësi supreme, të afta të ngatërrojnë edhe dashamirësit më besnikë të fjalës poetike?
A dërgon kjo lojë në dukje naive e imitimit, improvizimit, simulimit, mimikës dhe kameleonizmit një mesazh midis rreshtave se inteligjenca artificiale do t’i zëvendësojë edhe poetët dhe krijimin poetik!
A Republika Poetike e Strugës është nën kërcënimin e shndërrimit në një utopi?
Për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve, duhet të kthehemi edhe një herë te dilema me të cilën u përballën Dostojevski dhe Solzhenicini, dhe ndaj së cilës Jean-Pierre Simeon u përpoq t’i përgjigjej: “A mund ta shpëtojnë botën bukuria, arti dhe/ose poezia? A mund të na ndryshojë poezia dhe nëpërmjet neve ta ndryshojë realitetin?”
Sipas meje, përgjigjja varet nëse ne besojmë apo jo në fuqinë e fjalëve.
Atyre që nuk besojnë në fuqinë e fjalës, së pari do t’u kujtoja se fjala ishte në fillim dhe pastaj të librave të ndaluar. Midis tyre është ALFABETI, i botuar në vitin 1925, 100 vjet më parë, në Athinë, nën presion të Lidhjes së Kombeve, që u sekuestrua dhe u shkatërrua menjëherë, pikërisht për shkak të fuqisë së fjalëve për të ringjallur gjuhën dhe identitetin maqedonas tek fëmijët – maqedonas.
Ose, kujtoni vëllezërve Miladinovci, por edhe rilindësve e tjerë, të cilët me vetëmohim mblodhën dhe shkruan fjalë popullore, këngë popullore, zakone popullore, gjëegjëza dhe përralla për t’i ruajtur ato nga harresa dhe zhdukja.
Nëse fjalët nuk kanë fuqi, pse të fuqishmit e çdo epoke historike janë përpjekur t’i kontrollojnë ato dhe krijuesit e tyre, nga Ovidi te Lorka?
Të fuqishmit e dinin se poezia nuk është vetëm një përvojë estetike, një regjistrim gojor ose i shkruar i ndjenjave dhe mendimeve, por edhe një qëndrim etik ndaj problemeve të rëndësishme në jetën dhe shoqërinë.
Si vetëdija dhe ndërgjegjja e kohës, poetët, sikur të ishin profetë të Dhiatës së Vjetër, ekspozojnë gënjeshtrat dhe kritikojnë padrejtësitë, duke vepruar në një mënyrë ndriçuese dhe edukative. Përndryshe, tradhtojnë thirrjen e tyre ose përfundojnë në larpurlartizëm.
Poeti maqedonas dhe presidenti i parë i Këshillit të Mbrëmjeve të Poezisë së Strugës, Aco Shopov, do të thoshte se ju, poetët dhe poeteshat, jeni në poemë sikur në një shpellë të ftohtë ku shtrihen fjalë të mëdha, të shpërndara dhe të ngurtësuara. Ju jeni ata që duhet t’i shpëtoni nga vdekja, t’i zgjoni nga gjumi i tyre i ngurtësuar, t’i ringjallni.
Dhe fjala e gjallë ishte dhe është armë e fuqishme dhe efektive. Fjala mund të na përballë me të vërtetën, ta zgjojë ndërgjegjen tonë, ta inkurajojë njerëzimin tonë, t’i shërojë plagët tona, ta çlirojë imagjinatën tonë, duke inkurajuar aktivitetin, që të ndryshojë realitetin.
Fjala e gjallë, fjala poetike, mëson, transformon. Në të, qëndron dhe prej saj buron fuqia e republikës poetike, e Mbrëmjeve të Poezisë së Strugës.
Ndërsa, çfarë ndodhet me inteligjencën artificiale, do të pyesë dikush. A nuk do t’i zëvendësojë ajo poetët?
Pyes dhe pyes veten: a mund të ndiejnë algoritmet e inteligjencës artificiale mall për jugun apo shqetësim për shkak të të ftohtit dhe errësirës, apo mall të pakontrolluar për Ohrin dhe Strugën?
A mund të ndiejnë algoritmet admirim për liqenin e kthjellët dhe malet që e rrethojnë, apo transformim nga bukuria e Zotit? A mund të kapin dhe kapin ndjenjat e brendshme, momentet e dashurisë, pasionit, trishtimit apo zemërimit, a mund t’i kapin fragmentet e papërsëritshme që na bëjnë qenie njerëzore të veçanta dhe unike? A mund algoritmet t’i sjellin fjalët në jetë? Jo. Për fat të mirë, jo ende.
E pamundura për inteligjencën artificiale është e mundur për ju. Vetëm ju, poetët, jeni mjeshtra të ndjenjave dhe magjistarë të fjalës. Nuk është rastësi që Percy Shelley, në veprën e tij “Mbrojtja e Poezisë” të vitit 1821, përfundoi me fjalët: “Poetët janë ligjvënësit e panjohur të botës”.
Kjo është republika juaj poetike. Nga këtu, nga Struga, ju keni ndryshuar dhe ende mund ta ndryshoni botën, duke ndërtuar ura të përjetshme poetike nga materiale të pathyeshme: mendimi dhe fjala, të ndërthurura me mendjen dhe ndjenjat.
Përqendrimi mbi alfabetin glagolitik na çon 1160 vjet prapa, te gjuha e vjetër sllave dhe roli i madh unifikues i iluministëve pansllavë Kirili dhe Metodi, te shkrim-leximi dhe miku i saj më i ngushtë – poezia.
Përshëndes rikthimin e elementeve më të rëndësishme të Mbrëmjeve të Poezisë në Strugë: leximi pranë monumentit të Shën Klementit në Ohër, lundrimi dhe recitimi i poezisë te Shën Naum dhe matineja e poezisë në oborrin e “Kishës së Virgjëreshës së Shenjtë Perivlepta”.
Pres aktivitet të rëndësishëm botues, duke përfshirë monografinë e laureatit Ivan Shtërpka.
Është nder për mua të jam me ju, poetët dhe poeteshat, dhe të dëgjoj poezinë tuaj.
Besoj se pas edicionit të 64-të të Mbrëmjeve të Poezisë së Strugës, Struga, por edhe bota, do të jenë ndryshe.
Më lejoni, me kënaqësi të veçantë, t’i shpall të hapura Mbrëmjet e Poezisë së Strugës të këtij viti!
Dorëzohuni, sepse këto mbrëmje nuk ngjajnë me asnjë tjetër në Strugë!
